Το να ξεκινήσει μια φονική διεθνής πανδημία με «όχημα» έναν μυστηριώδη παθογόνο μικροοργανισμό στη Γερμανία μοιάζει με σενάριο ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Και όμως σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ενωση έχει... σημάνει συναγερμός γιατί, πιθανώς λόγω κακοπλυμένων λαχανικών, ένα άγνωστο και εξαιρετικά τοξικό στέλεχος του βακτηρίου Εscherichia coli προσέβαλε περισσότερα από 1.500 άτομα σε εννέα χώρες και σκότωσε 18 Γερμανούς και έναν Σουηδό μέσα σε λίγες ημέρες. Ο αναπτυγμένος κόσμος νιώθει αυτάρεσκα ασφαλής απέναντι σε επιδημίες, πανδημίες, εξωτικές ασθένειες και λοιμώδεις νόσους από το «παρελθόν», την ώρα που, όπως προειδοποιούν οι ειδικοί, στο μικρό μας «παγκόσμιο» χωριό αυτοί οι σιωπηλοί δολοφόνοι μπορεί να χτυπήσουν ξανά ανά πάσα στιγμή. «Τα νέα ανθεκτικά παθογόνα βακτήρια δεν θα εξαφανιστούν.Μπορούμε να μετριάσουμε την κατάσταση, ίσως να επιβραδύνουμε τον ρυθμό με τον οποίο γίνονται ανθεκτικότερα,είναι όμως απίθανο τελικά να κερδίσουμε τη μάχη» είχε υποστηρίξει απαισιόδοξα μιλώντας στον «Νew Υorker» ο Αμερικανός Ρόμπερτ Μέλερινγκ, καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ, κορυφαίος ερευνητής στην ανθεκτικότητα των βακτηρίων στα αντιβιοτικά.
Oι παθογόνοι μικροοργανισμοί φαίνεται ότι βρίσκονται πάντοτε ένα βήμα πιο μπροστά από τον άνθρωπο. Και οι επιδημίες πλέον δεν περιλαμβάνουν μόνο «μοντέρνα» νοσήματα, όπως ο πρόσφατος ιός της νέας γρίπης Η1Ν1 ή ο ιός ΗΙV που προκαλεί το ΑΙDS. Σε πείσμα του πολιτισμού, η χολέρα, η ελονοσία, η πανώλη και η φυματίωση δεν εξαλείφθηκαν ποτέ.
Η ουσιαστική εξαφάνιση των μεταδοτικών λοιμωδών νοσημάτων που παρατηρήθηκε μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στον δυτικό κόσμο δεν πρέπει επ΄ ουδενί να καθησυχάζει, καθώς είναι αποτέλεσμα της παρουσίας ενός συστήματος υγείας το οποίο τα καταπολεμά ενεργητικά μέσα από το καθαρό νερό, την αποχέτευση, τους εμβολιασμούς και την επιτήρηση.
Η άμβλυνση ή η εξαφάνιση αυτού του συστήματος πιθανότατα θα οδηγήσει σε επανεμφάνιση αυτών των νοσημάτων, όπως π.χ. έγινε στις χώρες της τέως Σοβιετικής Ενωσης στις αρχές της δεκαετίας του 1990, όπου η παραμέληση των εμβολιασμών οδήγησε σε επιδημία διφθερίτιδας- οξύ μικροβιακό νόσημα που προκαλεί φαρυγγίτιδα και πυρετό και ορισμένες φορές συνδέεται με θανατηφόρες επιπλοκές-, με 150.000
κρούσματα και 4.000 νεκρούς, ενώ κρούσματα της νόσου έχουν αναφερθεί στη Φινλανδία, στη Γερμανία, στη Νορβηγία και στην Πολωνία.
Παράλληλα, η πολύ εύκολη μετακίνηση μεγάλου αριθμού ατόμων σε διάφορα σημεία του πλανήτη (μετανάστες, άτομα που κάνουν συχνά ταξίδια αναψυχής ή επαγγελματικά ταξίδια) κάνει πολύ πιθανή την παρουσία ασθενών με κάποιο λεγόμενο τροπικό νόσημα σε κάποια δυτική πρωτεύουσα κατά τον χρόνο επώασης του νοσήματος.
Αναμφίβολα το λοιμώδες νόσημα με τους περισσότερους θανάτους παγκοσμίως είναι το ΑΙDS. Παρά το γεγονός ότι δεκάδες ερευνητικά ιδρύματα πασχίζουν να βρουν μια αποτελεσματική θεραπεία και ένα εμβόλιο, αλλά και παρ΄ ότι τα αντιρετροϊκά φάρμακα βελτιώνουν σημαντικά τη ζωή των ασθενών στη Δύση, δεν ισχύει το ίδιο και στον αναπτυσσόμενο κόσμο, όπου ολόκληρες γενιές ξεκληρίζονται από την ασθένεια και η πρόληψη αποτελεί συχνά «ευσεβή πόθο». Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, υπολογίζεται ότι ως το 2030 το ΑΙDS θα θεωρείται η τρίτη αιτία θανάτου μετά τις καρδιοπάθειες και τα εγκεφαλικά επεισόδια, ενώ ως 117 εκατομμύρια άτομα θα πεθάνουν από τον ΗΙV από το 2002 ως το 2030.
Σημαντική αύξηση όμως εμφανίζουν τα τελευταία χρόνια και τα κρούσματα φυματίωσης- νόσου που οι περισσότεροι Δυτικοί θεωρούν ότι εμφανίζεται πια μόνο σε... όπερες και μυθιστορήματα του 19ου αιώνα, όπως η «Κυρία με τις καμέλιες» του Αλέξανδρου Δουμά- όχι μόνο στη Νοτιοανατολική Ασία και στην Υποσαχάρια Αφρική, αλλά και στην Ανατολική και στη Δυτική Ευρώπη, κυρίως μεταξύ μεταναστών (αύξηση κατά 40%50%).
Υπαίτια για οκτώ εκατομμύρια κρούσματα και δύο εκατομμύρια θανάτους παγκοσμίως κάθε χρόνο, η φυματίωση μεταδίδεται μέσω του αέρα σε 10-15 άτομα από κάθε νοσούντα, ενώ εξαιτίας της πολύμηνης θεραπείας που απαιτείται πολλοί είναι αυτοί που αναπτύσσουν την πολυανθεκτική και σχεδόν αθεράπευτη μορφή της.
Παρόμοιους κίνδυνους εγκυμονεί πλέον και η ελονοσία, καθώς σε ορισμένα φάρμακα εμφανίζει τόση ανθεκτικότητα ώστε να συνιστά κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Υπαίτιος; Το πλασμώδιο του Λαβεράν, το οποίο μεταδίδεται από θηλυκά κουνούπια, ευθύνεται για 300-500 εκατομμύρια νέα περιστατικά ετησίως και ένα-δύο εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο, ενώ τα κρούσματα ελονοσίας έχουν δεκαπλασιαστεί στην Ευρώπη το τελευταίο διάστημα. Με το 85% των θυμάτων της ασθένειας να είναι κάτω των πέντε ετών, δεν είναι τυχαίο που το φιλανθρωπικό Ιδρυμα Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς αφιερώνει σημαντικά κονδύλια στην καταπολέμησή της.
Αν πιστεύει κανείς ότι και η χολέρα είναι μια νόσος που αποτελεί παρελθόν, αρκεί να θυμηθεί το διπλό χτύπημα που δέχτηκε η Αϊτή τον Ιανουάριο του 2010 τόσο από τον σεισμό όσο και από την εμφάνιση κρουσμάτων της ασθένειας στο πολύπαθο νησί. Συνολικά περισσότερα από 5.500 άτομα έχασαν τη ζωή τους λόγω των άθλιων συνθηκών υγιεινής και της έλλειψης καθαρού νερού τότε από λοιμώξεις του λεπτού εντέρου που προκαλούνται από το βακτήριο δονάκιο της χολέρας.
Τα τελευταία χρόνια ξεσπάσματα χολέρας έχουν καταγραφεί σε χώρες γύρω από την Κασπία και τη Μεσόγειο. Θύμα της υπήρξε το 1893 ο διάσημος συνθέτης Πιοτρ Ιλιτς Τσαϊκόφσκι.
Αλλη ενδημική νόσος, η οποία απαντάται ακόμη σε αρκετά μέρη του κόσμου και στο παρελθόν έχει αποδεκατίσει εκατομμύρια ανθρώπους, είναι η πανώλη. Αρχαιότατη νόσος, που μεταφέρεται μέσω των τρωκτικών, των ψύλλων, αλλά υπό προϋποθέσεις και μέσω του αέρα, της άμεσης επαφής και του μισομαγειρεμένου φαγητού.
Η πρώτη καταγεγραμμένη πανδημία «πήρε» 100 εκατομμύρια ψυχές την εποχή του Ιουστινιανού και δεν έπαψε να επανεμφανίζεται στην Ευρώπη ως το τέλος του 1800, αλλά και να προκαλεί εφιάλτες για τον «μαύρο θάνατο» και πολύ αργότερα.
BHMA
