Τζέιμς Κάμερον. Οι «Εξολοθρευτές» του και το πρώτο «Alien» επέβαλαν δύο απ’ τις μεγαλύτερες μυθολογίες στην ιστορία του κινηματογράφου. Ο «Τιτανικός» χτύπησε τα δύο δισεκατομμύρια δολάρια σε εισπράξεις - ρεκόρ ανεπανάληπτο παγκοσμίως για τον 20ό αιώνα. Το «Avatar» φιλοδοξεί να γίνει η «ταινία της δεκαετίας» χάρη στις νέες τεχνολογίες που χρησιμοποιεί. Ίσως και η ταινία που θα αλλάξει το μέλλον της μεγάλης οθόνης.
Ο Δημήτρης Δανίκας συνομιλεί με τον διάσημο κινηματογραφικό δημιουργό, ο οποίος απειλεί με το «Avatar» να σαρώσει το (δικό του) εισπρακτικό ρεκόρ του «Τιτανικού» αλλά και τα μεγάλα βραβεία στα προσεχή Όσκαρ.
«Ιμπεριαλισμός από την αυγή της ανθρωπότητας είναι στη Γη εγκατεστημένος». Αυτή η φράση του από μια συνομιλία τηλεφωνική. Αυτός στο...
Παρίσι, εγώ στην Αθήνα. Κοίτα να δεις. Το Χόλιγουντ της απόλυτης πλουτοκρατίας να ξαναγράφει την ιστορία. Πώς λέμε «η εκδίκηση της γυφτιάς»; Έτσι και «η εκδίκηση της Avatarιάς»!
Είναι η πρώτη φορά όπου η διαστημική τεχνολογία παράγει εικαστική δημιουργία. Πίνακες ζωγραφικής μιας νέας εποχής. «Επηρεασμένος από Νταλί», του λέω. «Όχι, από Μαγκρίτ», απαντάει. Μετά απ’ αυτό το καθηλωτικό γεγονός, το σινεμά θα είναι αλλιώς!
Όποιος δεν σκαλίζει το περιεχόμενο πάντα θα μένει στην απέξω. Αυτός ο απλοϊκός, ο αδιόρθωτος, ο αγράμματος και ο αφελής. Προσέξτε τη σημειολογία του σακατεμένου πεζοναύτη Τζέικ Σάλι. Κάθε φορά που το σώμα του μετασχηματίζεται σε μια γιγαντιαία οντότητα με ουρά, κάθε φορά βρίσκεται εν ύπνω, εγκλεισμένος σε ένα θάλαμο διαστημικό, από τον οποίο μεταφέρεται σ’ έναν κόσμο αρχέγονο, παραδεισένιο, μοναδικό.
Τι πάει να πει αυτό; Μα είναι φανερό. Η ένοχη συνείδησή του είναι ο αληθινός μετασχηματιστής. Η τεχνολογία είναι το τρικ. Oι ενοχές του είναι το ιδεολογικό όχημα που τον μεταφέρουν αλλού. Έτσι ο Τζέικ ξαναγράφει την ιστορία. Έτσι με το όνειρό του βοηθάει να κερδίσουν τους καουμπόηδες οι Αφγανοί, οι Ιρακινοί και οι Μοϊκανοί. Αυτό που στην τρισδιάστατη οθόνη μας βλέπουμε δηλαδή είναι η επιθυμία ενός συλλογικού, καταπιεσμένου είναι. Η ουτοπία του ενοχικού πεζοναύτη είναι το όνειρο κάθε λαού. Oι κακουχίες, οι σφαίρες, οι σφαγές έχουν μετατρέψει τον πεζοναύτη/κανίβαλο σε αληθινό άνθρωπο. O πόνος εξανθρωπίζει. Αυτό το βαθύτερο νόημα του «Avatar». Στοιχειώδες, για όνομα του Θεού!
Θέλετε κάτι ακόμα για κερασάκι στην τούρτα; Εδώ λοιπόν ο Κάμερον «διορθώνει» την «Αποκάλυψη» του Κόπολα. O Αμερικανός συνταγματάρχης Κουρτζ μεταβάλλεται σε αρχιερέα τελετών και αποκεφαλισμών, επειδή ο τρόμος (horror, η μόνιμη επωδός που κατρακυλάει από το στόμα του Μάρλον Μπράντο) του Βιετνάμ τον μετασχηματίζει από άνθρωπο σε κτήνος. Αντιθέτως, ο Τζέικ Σάλι, από την ανελέητη εμπειρία του ιμπεριαλισμού, μεταμορφώνεται από κτήνος σε άνθρωπο.
Το παρελθόν προάγγελος εξελίξεων και αλλαγών. Κι αυτό στοιχειώδες. O «Τιτανικός» του 1997 είναι ο πρόλογος του «Avatar» του 2009. Πάλι η διανόηση θορυβήθηκε. Αμερικανιά με όλα τα οπτικά εφέ του σύμπαντος και ένα σκασμό λεφτά. Σιγά τα ωά. Αυτό δεν είναι ταινία, αλλά γιγαντιαίο βαρέλι με τόνους από νερό που προσομοιάζει σε ωκεανό, να φουντάρει ο Κάμερον ένα υπερωκεάνιο σαν θωρηκτό.
Τι συμβαίνει εδώ; Απλώς πιάστηκαν στην παγίδα της διαφημιστικής καμπάνιας του Χόλιγουντ. Το δόλωμα είναι η τεχνολογία και η διαδικασία της παραγωγής. Με τέτοιες ειδήσεις και τέτοια σκάνδαλα τροφοδοτούσαν την ειδησεογραφία οι λεβέντες του promotion. Όμως το επιμύθιο του «Τιτανικού» είναι αλλού. Όλα αυτά, τα χρήματα, το σκάφος, τα λούσα, η ορχήστρα, το πληθωρικό βεστιάριο, το παγόβουνο, τα πάντα, στην υπηρεσία μιας σανίδας. Μιας σανίδας με μοναδικό επιζώντα τη Ρόουζ (Κέιτ Oυίνσλετ) και μοναδικό, ανθρώπινο σωσίβιο τον Τζακ (Λεονάρντο Ντι Κάπριο). O Κάμερον οικοδόμησε την υπέρτατη, αμερικανική παραγωγή για την καταστροφή. Μοναδική σωτηρία αγάπη και αλληλεγγύη, δηλαδή!
Το δίλημμα γνωστό. Πρώτα η κότα ή το αβγό; Ταυτόχρονα. Συμπόρευση. Το εξηγώ. O κινηματογράφος είναι εφεύρημα τεχνολογικό. Με εργαλείο την τεχνολογία προκύπτει η αισθητική και η πρωτοπορία. Ρίξτε μια ματιά στο επίτευγμα της τελευταίας σκηνής του «Ρεπόρτερ» του Μικελάντζελο Αντονιόνι. Η τεχνολογία στην υπηρεσία της αισθητικής. Απόδειξη; Όταν η τεχνολογία υπερτερεί της ουσίας, τότε πλαστική η ταινία. Παράδειγμα η «Μέρα ανεξαρτησίας».
Όταν η τεχνολογία υποβιβάζεται από τη σκηνοθεσία, τότε μιζέρια και βαθιά χασμουρητά. Όταν όμως η τεχνολογία καλπάζει με αναβάτη μια ευφυή σκηνοθεσία, τότε και καλλιγραφία και μπόλικη ουσία. Oύτε το ένα ούτε το άλλο. Και τα δύο. Ισχύς εν τη ενώσει!Η απροσμέτρητη δύναμη του American cinema είναι η μεταφορά της γιαγιάς σε ρόλο σεναρίστα και σκηνοθέτη. Απλό.
Όμως από παραμύθι σε παραμύθι κολοσσιαία η διαφορά. O Κάμερον ακολούθησε αυτή τη γραμμή. Μεγάλες εικόνες. Μεγάλα γεγονότα. Μεγάλα παραμύθια. Αμ πώς αλλιώς θα προσκυνούσε το δυσθεώρητο, απροσμέτρητο, παγκόσμιο κοινό; Από εκεί και πέρα ό,τι καταλαβαίνει η γκλάβα του καθενός. Το μέγεθος μετράει. Αλλά πώς μετράει. Το «Avatar» θα αποκαθηλώσει τον «Τιτανικό». Απίστευτο. Όπως οι κατοστάρηδες δρομείς. Κάμερον εναντίον Κάμερον δηλαδή!
Ενας Καναδός λοιπόν βάζει τα γυαλιά στο Χόλιγουντ της Αμερικής. Όχι ακριβώς. Διότι, ως γνωστόν, ο μισός, δημιουργικός πληθυσμός του Χόλιγουντ και της Νέας Υόρκης αποτελείται από Ευρωπαίους μετανάστες, από Αυστραλούς, Άγγλους, Νεοζηλανδούς και Καναδούς. Ακόμα και από Ινδούς. Φανταστείτε. O δικός μας Ντένης Ηλιάδης κάνει καριέρα στην Αμερική. Επομένως, μικρογραφία της υφηλίου η βιομηχανία η κινηματογραφική.
Το βιογραφικό του mister Avatar απλό. Πριν από 56 χρόνια στο Καπουσκάσινγκ του Oντάριο. Αγγλόφωνος. Μόλις κλείνει τα είκοσι δύο χρόνια του υπογράφει την πρώτη μικρού μήκους ιστορία του. Τρία χρόνια μετά αναλαμβάνει να διεκπεραιώσει μια μακακία τρόμου («Πιράνχας μέρος 2»). Έτσι περνάει τις εξετάσεις του με άριστα και το 1984, πριν καν τριανταρίσει, υπογράφει «The terminator».
Α! αναφώνησαν κριτική και κοινό. O τύπος αναμορφώνει την επιστημονική φαντασία. Πράγματι. Για να μη σας τρώω την ώρα σας και αφού προηγουμένως ο Καναδός υπογράψει «Άβυσσο», «Aliens» και «Terminator 2», αποφασίζει να εκτοξευθεί. Κάπου εδώ, ένα αόρατο, γιγαντιαίο τηλεφωνικό καλώδιο συνδέει την Αθήνα με το Παρίσι και τον υποφαινόμενο με τον ανήσυχο, πρωτοπόρο Καναδό.
Το timing καταπληκτικό. Πάνω από εξακόσιες χιλιάδες Έλληνες να παραληρούν. Τα νούμερα να στροβιλίζουν. Τα δημοσιεύμετα για τα τεχνολογικά, διαστημικά εφευρήματα να παρασύρουν τη φαντασία σε άλλους πλανήτες. Oι Χρυσές Σφαίρες να «σκοτώνουν» (δύο κέρδισε ο μπαγάσας, και της καλύτερης δραματικής ταινίας αλλά και της σκηνοθεσίας). Και οι υποψηφιότητες που εξαγγέλλονται μεθαύριο, 2 Φεβρουαρίου, να προμηνύουν κατακλυσμιαία νεροποντή Όσκαρ!
Αλήθεια, πώς το «Avatar» σας απασχολεί εδώ και δώδεκα χρόνια; Πολύ πίσω. Δεκαοκτώ ακριβώς. Προηγήθηκε του «Τιτανικού». Στην πραγματικότητα πρόκειται για μια ιδέα που μου είχε καρφωθεί από πολύ παλιά. Δεν μ’ άφησε σε ησυχία από την πρώτη στιγμή. Έπρεπε, ήθελα να το κάνω. Είναι κάτι σαν κιβωτός της σκέψης μου.
Είναι σωστό αν πω ότι οι μεγαλειώδεις αυτές εικόνες συνιστούν αληθινή ζωγραφική και πως είναι επηρεασμένες από Μονρό και Νταλί; Κοιτάξτε. Η αισθητική του Νταλί είναι περισσότερο «πλαστική». Oι επιρροές μου προέρχονται κυρίως από τον Μαγκρίτ. Αλλά και από άλλους ζωγράφους.
Έχετε ασχοληθεί με τη ζωγραφική; Από μικρό παιδί. Ζωγράφιζα μανιωδώς. Ζωγράφος ήθελα να γίνω. Η σχέση του κινηματογράφου με τη ζωγραφική είναι πολύ κοντινή. Σχεδόν δίδυμα. Χωρίς αισθητική η ταινία είναι νεκρή.
Επομένως αυτές οι καθηλωτικές εικόνες είναι δική σας επινόηση. Πρώτα είδατε το «Avatar» με εικόνες και μετά γράψατε το σενάριο; Όχι ακριβώς. Για να αποκαταστήσω την αλήθεια, πρέπει να πω ότι η τελική διαμόρφωση των εικόνων ήταν αποτέλεσμα ομαδικής μελέτης, επεξεργασίας και τεχνικής. Μαζί μου είχα μια εξαιρετική παρέα μεγάλων καλλιτεχνών (αναφέρεται σ’ αυτούς που ασχολήθηκαν με τα οπτικά εφέ). Έτσι τα δικά μου προσχέδια και οι αρχικές ιδέες μεταμορφώθηκαν και μετασχηματίστηκαν χάρη σε αυτούς τους σπουδαίους καλλιτέχνες. Το σινεμά είναι team work. Ποτέ μην το ξεχνάμε αυτό. Ας πούμε, εγώ κάνω την περιγραφή, αλλά πώς στο τέλος θα κατάληξει η εικόνα με την τελική της μορφή; Αυτό είναι το μυστικό. Καλοί συνεργάτες που θα δουλεύουν για τον ίδιο με σένα σκοπό.
Είναι λάθος αν πω ότι παραπέμπει στην «Αποκάλυψη τώρα» του Κόπολα; Καθόλου.
Δηλαδή ο στόχος είναι ο ιμπεριαλισμός. Εννοείτε ο αμερικανικός; Όχι μόνο αυτός. O ιμπεριαλισμός είναι η πρώτη μάστιγα που μας ακολουθεί από την αυγή της ανθρωπότητας. Δηλαδή τι άλλο, εκτός από ιμπεριαλιστές, ήταν οι αρχαίοι Αθηναίοι; Έτσι διαπαιδαγωγήθηκαν και διαπαιδαγωγούνται οι άνθρωποι άνα τους αιώνες. Εμείς είμαστε οι superior. Oι Ιρακινοί είναι inferior. Αυτή η ιδεολογική μηχανή καταλήγει σε κρεατομηχανή. Η σχέση της ανωτερότητας με την κατωτερότητα. Έτσι έγινε με τις βρετανικές και γαλλικές αποικίες. Έτσι κατακτήθηκε η Αφρική που σήμερα λιμοκτονεί. Oι ισχυρές χώρες καταπίνουν τις ασθενέστερες. Και πάντα έχουν τους λόγους τους. Όπως οι αρχαίοι Ρωμαίοι. Πρέπει να το αισθανθούμε αυτό.
Όπως ο Τζέικ Σάλι, ο ήρωας του «Avatar»; Κάπως έτσι. Το αίσθημα και το βίωμα είναι θεραπεία.
Έτσι το είδα κι εγώ. Πως όλο αυτό προκύπτει από την ένοχη συνείδηση αυτού του σακάτη πεζοναύτη. Σας ευχαριστώ γι’ αυτή την παρατήρηση.
Για να επιστρέψουμε στην αρχική σας διαδρομή, τι ήταν αυτό που σας διαμόρφωσε εκτός από τη ζωγραφική; Η φύση και ο βυθός. Απίστευτος κόσμος, μοναδικός. Ξέρετε, η φαντασία της φύσης ξεπερνάει κάθε ανθρώπινο μυαλό. Η φύση ζωγραφίζει, σκηνοθετεί, «γράφει», θυμώνει, ερωτεύεται. Όλα στον υπέρτατο βαθμό τα κάνει. Απλησίαστες οι επιδόσεις της για κάθε ανθρώπινο μέτρο. Ακόμα και για έναν υπεράνθρωπο.
Με άλλα λόγια, έμπνευσή σας γι’ αυτόν τον παράδεισο στον πλανήτη Πανδώρα είναι ο βυθός των ωκεανών. Φέρατε τα κάτω πάνω. Αυτή ήταν η πρόθεσή μου. Αν νομίζετε ότι το πέτυχα, σας ευχαριστώ.
Και αυτοί οι γιγαντιαίοι Μοϊκανοί; Λάθος είναι αν πω ότι μοιάζουν σαν σύνθεση Αφγανών - Ιρακινών και Ινδιάνων; Αρκετοί είναι αυτοί που σκέφτηκαν και είπαν πως οι ήρωές μου μοιάζουν με Μοϊκανούς. Η δική μου επιρροή προέρχεται από μια φυλή της Νέας Ζηλανδίας, τους Μαορί.
Γιατί κυρίως αυτοί; Εξ όσων γνωρίζω, είναι η μοναδική φυλή που δεν ταπεινώθηκε από τους Βρετανούς εισβολείς και που κατάφερε να διατηρήσει την αυτονομία της μέχρι σήμερα. Είναι σπάνια φυλή. Βασικό χαρακτηριστικό των Μαορί στην πολεμική αναμέτρηση είναι πως πάντα κοιτάνε στο πρόσωπο τον εχθρό τους πριν τον σκοτώσουν. Αυτός ήταν ένας από τους λόγους που γύρισα την ταινία στη Νέα Ζηλανδία.
Αντιθέτως με τους ιμπεριαλιστές που σκοτώνουν από ψηλά. Δηλαδή δειλία και εικονική πραγματικότητα. O πόλεμος και η σφαγή κάτι σαν παιχνίδι για το παιδί. Αυτός ήταν ο βασικός λόγος όπου στην τελική αναμέτρηση οι ιμπεριαλιστές αναγκάστηκαν να πολεμήσουν σχεδόν πρόσωπο με πρόσωπο.
Τα εισπρακτικά αποτελέσματα μοναδικά. Με το ρυθμό που πορεύεται παγκοσμίως, θα καταρρίψει το ρεκόρ του «Τιτανικού». Η πτώση από εβδομάδα σε εβδομάδα είναι πολύ μικρή, πράγμα σπάνιο για μια κινηματογραφική παραγωγή. Φανταστείτε στην Κίνα, έναν, ας πούμε, «αφιλόξενο» τόπο για κάθε αμερικανική ταινία, όπου ακόμα και ο «Τιτανικός» μετά δυσκολίας προχωρούσε, τώρα με το «Avatar» οι αίθουσες κάνουν χρυσές δουλειές (σ.σ: δύο ημέρες μετά τη συνέντευξη η Κίνα επέτρεψε την ρποβολή της ταινίας μόνο στην τρισδιάστατη εκδοχή - σε λιγότερους κινηματογράφους, δηλαδή).
Πολλοί ισχυρίζονται πως διανύουμε περίοδο παρακμής του αμερικανικού κινηματογράφου. Μη δίνετε σημασία. Εδώ και είκοσι πέντε χρόνια η ίδια μουρμούρα. Η τεχνολογία δεν έγινε μόνο για να εντυπωσιάσει τον θεατή. Αλλά πρώτα απ’ όλα να υπηρετήσει αυτή την τέχνη. Και η τρισδιάστατη εμπειρία είναι μια ασπίδα προστασίας. Λάβετε υπόψη σας ότι, ενώ το «Avatar» έχει ανηλεώς κατακλαπεί από την πειρατεία και το downloading, εντούτοις σκίζει στα ταμεία. Γιατί; Μα επειδή κανένα laptop, κανένα κινητό και καμία τηλεοπτική οθόνη δεν είναι ικανά να σου μεταδώσουν αυτή την εμπειρία όπως η τρισδιάστατη οθόνη. Έτσι οι πειρατές στο τέλος αναγκάζονται κι αυτοί να προσέλθουν στην αίθουσα την κινηματογραφική.
Να σας ευχηθώ όλα τα Όσκαρ με το καλό. Μακάρι.
Περίπου σαν να έλεγε «από το στόμα σου και στου Θεού το στόμα».
