Ο αμερικανός επιχειρηματίας Φορντ, αυτός που πρώτος κυκλοφόρησε φτηνό αυτοκίνητο για όλους, είπε κάποτε πως «η ιστορία είναι μια μπούρδα».
Προφανώς, αυτό ισχύει κυρίως για χώρες όπως η Αμερική, που είναι φρέσκες. Για μας όμως, που ζούμε μέσα στην ιστορία, που μας βαραίνει δηλαδή, τα πράγματα είναι αλλιώς. Την αγαπάμε την ιστορία. Και όταν βλέπουμε ιστορικά ντοκιμαντέρ στην τηλεόραση, πάντα δίνουμε σημασία.
«Η μεγάλη αλλαγή» της...
ΝΕΤ, σε σκηνοθεσία Νίκου Παπαθανασίου, είναι μια τέτοια περίπτωση: Ενα ντοκιμαντέρ για την πρόσφατη ελληνική ιστορία, από τον Παπάγο μέχρι την ένταξη της Ελλάδας στην ΕΟΚ. Φυσικά, το όλον περιστράφηκε πέριξ του Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Δεν χρειάζεται μεγάλη φαντασία για να καταλάβει κανείς το αποτέλεσμα: μια αγιογραφία του εθνάρχη-σωτήρα, του λιτού και αυστηρού πολιτικού που σώζει την Ελλάδα.
Ο Καραμανλής όμως δεν ήταν κάποιος άγιος της εκκλησίας μας για να χρειάζεται μύθους και ιερολογίες, από τους στενούς του συνεργάτες. Πολιτικός ήταν και ως εκ τούτου οφείλουμε να τον κρίνουμε με τον τρόπο που του αρμόζει, δηλαδή πολιτικά.
Βεβαίως, η σειρά της ΝΕΤ είχε καλά στάνταρ. Τον Στάμο Ζούλα που είχε την επιμέλεια και σοβαρούς ιστορικούς για την ερμηνεία των γεγονότων, όπως τον Μιχάλη Ψαλιδόπουλο, τον Ευάνθη Χατζηβασιλείου και την Κωνσταντίνα Μπότσιου. Οι πανεπιστημιακοί αυτοί σχολίαζαν σε κάθε εκπομπή τις βασικές ιστορικές παραμέτρους κάθε εποχής, αλλά, ως γνωστόν, η τηλεόραση δεν είναι βιβλίο. Τα λόγια περνάνε πάντα από το φίλτρο της εικόνας. Γίνονται λεζάντες. Λέει δηλαδή κάτι ο ιστορικός και μετά αυτό που λέει εντάσσεται σε ένα μοντάζ, σε μια διαδοχή εικόνων, σε ένα άλλο σχόλιο, με τέτοιο τρόπο ώστε να βγει το επιθυμητό συμπέρασμα: η θετική ιστορική εικόνα του Καραμανλή. Εξάλλου το ίδιο το μοντάζ είναι μια καθαρά ιδεολογική πρακτική. Μπορείς να δείξεις ό,τι θέλεις και να κατευθύνεις τα συναισθήματα του θεατή, μέσα από τις επιλογές των εικόνων.
Και στην εικόνα της μεταπολεμικής Ελλάδας ποιος διακρίνεται καθαρά; Η φιγούρα του Καραμανλή. Αυτός ανέλαβε την υποχρέωση να ρυθμίσει τις φυγόκεντρες τάσεις του πολιτικού συστήματος μετά τον Εμφύλιο, να εκφράσει τη συνισταμένη των διαφορετικών πολιτικών και οικονομικών επιδιώξεων. Με λίγα λόγια, ήταν ο δικός μας Homme d' Etat.
Προσέξτε τα θέματα του ντοκιμαντέρ: Το «Δόγμα Τρούμαν», τα μεγάλα έργα που αλλάζουν την Ελλάδα, η εκβιομηχάνιση, ο Κ. Καραμανλής, πρωθυπουργός της Ελλάδας, η ταραγμένη δεκαετία του 1960, η Ενωση Κέντρου, ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο «ανένδοτος» και η «αποστασία», η σύνδεση με την ΕΟΚ, η επταετία και η Μεταπολίτευση. Δηλαδή, το όλον στραμμένο γύρω από τον Καραμανλή.
Αναγκαστικά θα πει κανείς. Οχι και τόσο. Με την ιστορία συμβαίνει το εξής: σημασία έχει περισσότερο το ερώτημα από την απάντηση. Εάν θέσεις το ερώτημα, ας πούμε, ποιες ήταν οι προσπάθειες πολιτικού εκσυγχρονισμού στη μεταπολεμική Ελλάδα, τότε το βάρος θα πέσει στις κυβερνήσεις του Κέντρου. Εάν θέσεις το ζήτημα των έκτακτων περιστάσεων, των κρίσεων, τότε μοιραία θα πας στον Καραμανλή. Ηταν ο άνθρωπος των έκτακτων καταστάσεων.
Στη δεκαετία του 1950 ανέλαβε το έργο της εξόδου από τον Εμφύλιο και στη δεκαετία του 1970 το έργο της εξόδου από τη δικτατορία. Και στις δύο περιπτώσεις, μόλις οι συνθήκες άρχιζαν να ομαλοποιούνται και το πολιτικό σύστημα να βρίσκει τους δικούς του κανόνες λειτουργίας, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έχανε αμέσως την αίγλη του.
Οι μονιμότητες δεν του ταίριαζαν και από αυτή την άποψη ίσως να αδικήθηκε από την ιστορία. Διότι, ενώ ο ίδιος είχε αναλωθεί στην δημιουργία των προϋποθέσεων -πολιτικής ή οικονομικής υφής- άλλος τελικά καρπωνόταν τις δικές του επιτυχίες. Μοιραία πρόσωπα της πολιτικής του σταδιοδρομίας ήταν, από την άποψη αυτή, οι Γεώργιος και Ανδρέας Παπανδρέου. Ο πρώτος έγινε ο Γέρος της Δημοκρατίας και ο δεύτερος ο ηγέτης της Αλλαγής και ανάγκασαν τον Καραμανλή να τραπεί σε φυγή, άλλοτε προς το Παρίσι και άλλοτε προς την Προεδρία. Ηταν από πάσης πλευράς μια ειρωνεία της ιστορίας.
«Η μεγάλη αλλαγή» της ΝΕΤ κράτησε μεν το ενδιαφέρον, πλην όμως δεν απέφυγε την εμφανή προσπάθεια κατασκευής της εικόνας ενός εθνάρχη.
ΤΟΥ ΑΠ. ΔΙΑΜΑΝΤΗ Eλευθεροτυπία.
