Τα διλήμματα του φθινοπώρου...

Η Ολγκίν ανέλαβε από τον περασμένο Ιανουάριο μια ύστατη πρωτοβουλία για λύση... ομοσπονδιακής επανένωσης. Τον Ιούλιο κατέθεσε αναλυτική έκθεση στον γενικό γραμματέα με τις εισηγήσεις της. Αρχές Αυγούστου αποπειράθηκε να «κλειδώσει» μια τριμερή συνάντηση. Δηλαδή, για πρώτη φορά ύστερα από πολύ καιρό να φέρει μαζί τον γενικό γραμματέα με τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων.

ΑΝΑΛΥΣΗ*

Ο ύπατος εκπρόσωπος Ζοζέπ Μπορέλ

 προσκάλεσε στην άτυπη σύνοδο των υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε. τον υπουργό Εξωτερικών της Τουρκίας Χακάν Φιντάν. Η άτυπη σύνοδος θα γίνει τέλη Αυγούστου στις Βρυξέλλες, αλλά δεν είναι βέβαιο ότι η Τουρκία θα ανταποκριθεί (ΚΥΠΕ, 14/8).

Η εξέλιξη αυτή διαφοροποιεί την εικόνα που ίσχυε ήδη από τον περασμένο Φεβρουάριο. Τότε, με εντολές του προέδρου Ν. Χριστοδουλίδη, ο ΥΠΕΞ Κωνσταντίνος Κόμπος «μπλόκαρε» την τουρκική συμμετοχή. Εν τω μεταξύ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (17-18/4) υιοθέτησε συμπεράσματα με βάση τα οποία κάλεσε την Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων (COREPER) να προχωρήσει στις συζητήσεις τη θετική ατζέντα της Τουρκίας «με σταδιακό, αναλογικό και αναστρέψιμο τρόπο». Στα συμπεράσματα αυτά, «η Ευρωπαϊκή Ενωση (σημείωσε ότι) αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στην επανέναρξη και την πρόοδο των συνομιλιών για τη διευθέτηση του ζητήματος της Κύπρου με στόχο την περαιτέρω ενίσχυση της συνεργασίας Ε.Ε.-Τουρκίας».

Η Τουρκία αντέδρασε σχεδόν ακαριαία τότε, απορρίπτοντας «οποιαδήποτε μορφή σύνδεσης της προόδου των ευρωτουρκικών σχέσεων με το Κυπριακό» (18/4 – ανακοίνωση τουρκικού ΥΠΕΞ). Εκτοτε δεν υπήρξε καμία εξέλιξη, όλοι έμειναν στις πολιτικές «μηδενικού αθροίσματος». Αφ’ ενός ο Ν. Χριστοδουλίδης υποστήριξε ότι πέτυχε τη διασύνδεση των ευρωτουρκικών και ότι «οι (περαιτέρω) συζητήσεις θα κατευθύνονται από το COREPER». O δε Κ. Κόμπος στο συμβούλιο παρέθεσε έναν κατάλογο «χειρονομιών καλής θέλησης» που ανέμενε από την Τουρκία γύρω από «κυπρογενείς» υποχρεώσεις για να επανεξετάσει τη θέση της. Κανένας δεν ασχολήθηκε.

Τώρα όμως, τα πράγματα φαίνεται να αλλάζουν. Μήπως η κυπριακή διπλωματία αντιλήφθηκε ότι θα έμενε μόνη στις Βρυξέλλες, ενώ, παράλληλα, στο Κυπριακό τρέχει πίσω από τα γεγονότα;

Ξεκλείδωμα

Ο ΟΗΕ, μέσω της αποστολής του γενικού γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες και των επαφών που έκανε η απεσταλμένη του, Μαρία Ανχελα Ολγκίν, μάζεψε αρκετό «υλικό» για να επιχειρήσει ένα αποφασιστικό βήμα προς τα εμπρός. Η Ολγκίν ανέλαβε από τον περασμένο Ιανουάριο μια ύστατη πρωτοβουλία για λύση ομοσπονδιακής επανένωσης. Τον Ιούλιο κατέθεσε αναλυτική έκθεση στον γενικό γραμματέα με τις εισηγήσεις της. Αρχές Αυγούστου αποπειράθηκε να «κλειδώσει» μια τριμερή συνάντηση. Δηλαδή, για πρώτη φορά ύστερα από πολύ καιρό να φέρει μαζί τον γενικό γραμματέα με τους ηγέτες των δύο κοινοτήτων, τον πρόεδρο Χριστοδουλίδη και τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Ερσίν Τατάρ.

Η συνάντηση ακυρώθηκε προτού κλειδώσει η τελική ημερομηνία της, κάτω από συνθήκες που παραπέμπουν περισσότερο σε γνωστούς στο Κυπριακό τακτικισμούς για αποφυγή της.

Τρία «singles»

Ομως, η Ολγκίν δούλεψε αποτελεσματικά στο παρασκήνιο με την Ελλάδα (Γ. Γεραπετρίτης) και την Τουρκία (Χ. Φιντάν) για να μπουν οι συνομιλίες ξανά στις ράγες. Οι πληροφορίες συγκλίνουν ότι η Ολγκίν πέτυχε υπό προϋποθέσεις η Αγκυρα να επανέλθει εντός πλαισίου των ψηφισμάτων του ΟΗΕ, τα λεγόμενα τρία «singles», δηλαδή οι αρχές της μίας κυριαρχίας, μίας διεθνούς προσωπικότητας και μίας ιθαγένειας για το επανενωμένο κράτος. Αυτό σχεδιάστηκε να είναι το σημείο εκκίνησης με τη μορφή κοινής ανακοίνωσης. Κάτι ανάλογο σε εκτενές κείμενο είχε αποδεχθεί το 2014 και ο Ντερβίς Ερογλου, ομοϊδεάτης του Τατάρ, κάτω από την πίεση της Τουρκίας.

Δύο φορές επισκέφθηκε την Κύπρο ινκόγκνιτο για τον σκοπό αυτό ο Γεραπετρίτης. Ο Χριστοδουλίδης δεν συμμερίζεται δημόσια ότι υπάρχει κινητικότητα, ενώ κρατά την πληροφόρηση σε έναν πολύ στενό κύκλο έμπιστων συνεργατών του. Στην πραγματικότητα είναι μόνος, μεταξύ των λίγων συνεργατών του υπάρχει αρκετός αναβρασμός, ενώ ο ίδιος στην εσωτερική κοινή γνώμη μόλις που κρατιέται, κι αυτό γιατί έχει απέναντί του τον άτεγκτο Τατάρ. Ομως, γιατί παραμένει αναποφάσιστος;

Δύο δέσμες

O OHE μαζί με την κοινή ανακοίνωση εξετάζει και μια νέα διαδικαστική προσέγγιση. Θέλει να προταχθούν τα εκκρεμούντα από το Κραν Μοντανά ζητήματα σε δύο δέσμες για να μην ξαναγίνει ατέρμονη συζήτηση. Η πρώτη δέσμη που θα προηγείται, να γίνει σε πενταμερή διάσκεψη και να αφορά τις εγγυήσεις και τα στρατεύματα –τον πρώτο λόγο έχει η Τουρκία– και τον διαμοιρασμό των εξουσιών – τον πρώτο λόγο έχει η Λευκωσία. Στόχος, να ξεκαθαρίσει η επιτυχία ή όχι της προσπάθειας εξ αρχής.

Τα ζητήματα αυτά είναι εξόχως πολιτικά και δεν προϋποθέτουν μακρόσυρτη διαπραγμάτευση. Ο διαμοιρασμός των εξουσιών εκκρεμεί μόνο σε πολύ συγκεκριμένες πτυχές της εκτελεστικής εξουσίας για τις οποίες καλείται να πάρει θέση ο Χριστοδουλίδης: εκ περιτροπής προεδρία – μία τουρκοκυπριακή ψήφος. Σε όλες σχεδόν τις άλλες πτυχές του συνταγματικού υπάρχει συμφωνία. Αντιστοίχως η Αγκυρα θα πρέπει να λάβει θέση για το μονομερές δικαίωμα επέμβασης. Ετσι και οι δύο θα κληθούν να αποποιηθούν τα δυνατά χαρτιά τους, καθιστώντας τη διαδικασία συμφωνίας ανέκκλητη.

Στη δεύτερη δέσμη εντάσσονται το εδαφικό, το περιουσιακό και το καθεστώς των Τούρκων υπηκόων. Το κεκτημένο μέχρι το Κραν Μοντανά είναι επαρκές από κάθε άποψη, έστω κι αν χρειάζεται τεχνοκρατική εργασία για τη συνέχεια.

Η κατανομή σε δύο δέσμες δείχνει πρόθεση για αναβίωση του πλαισίου Γκουτέρες, αφού αντιστοιχεί στα 6 σημεία του γενικού γραμματέα και δίνει περιθώριο για κάποιες επιμέρους διαφοροποιήσεις. Οι συνομιλητές του Γκουτέρες τότε διέψευσαν τις προσδοκίες που είχε, αλλά 7 χρόνια μετά, φαίνεται αποφασισμένος να μην αφήσει σε κανέναν ξανά περιθώριο διαφυγής χωρίς συνέπειες. Μέχρι τώρα, ίσχυε η αρχή τίποτε συμφωνημένο αν δεν συμφωνηθούν όλα μαζί. Ενδεχομένως, αυτό να αλλάξει για να υπάρξουν σταδιακή πρόοδος και αποτροπή εσκεμμένων ενεργειών.

Για παράδειγμα, ο ΟΗΕ ετοίμασε στο Κραν Μοντανά νέα συμφωνία ασφάλειας για αντικατάσταση της Συνθήκης Εγγυήσεων του ’60 –μαζί και το μονομερές δικαίωμα επέμβασης της Τουρκίας–, αλλά δεν κατάφερε να γίνει ουσιαστική συζήτηση στο έγγραφο που ετοίμασε. Οι πρωθυπουργοί δεν προσήλθαν ποτέ για να συζητήσουν τον χρόνο αποχώρησης των αγημάτων ΕΛΔΥΚ-ΤΟΥΡΔΥΚ. Ακόμα, τα μέρη σηκώθηκαν κι έφυγαν χωρίς συνέπειες. Καμία πλευρά δεν επανήλθε για να συνεχίσει, εκτός από τον Τουρκοκύπριο τότε ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί που έμεινε μόνος μέχρι που τον εξόντωσαν.

Το δίλημμα του φθινοπώρου, εκτός απροόπτου, θα επανέλθει και για τους δύο ηγέτες στην Κύπρο. Ο Χριστοδουλίδης, δίπλα στον Ν. Αναστασιάδη, έμαθε να παίζει καθυστερήσεις, αλλά μπορεί να μην έχει άλλο χρόνο για κατανάλωση. Ο δε Ερσίν Τατάρ πασχίζει να κρατηθεί στην εξουσία. Σε κάποια στιγμή προειδοποίησε με παραίτηση αν εγκαταλειφθεί η γραμμή των δύο κρατών, αλλά τις τελευταίες ημέρες συμβιβάζεται με την ιδέα να πάει σε τριμερή.

Κυριάκος Πιερίδης (το άρθρο αναδημοσιεύεται στην εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου)