Χρυσό μετάλλιο... χειρότερης δασοπυρόσβεσης...

Δεν ήταν μόνο ζωές -ανθρώπινες και ζωικές-, σπίτια και επιχειρήσεις και δεκάδες χιλιάδες στρέμματα δάσους, και όχι μόνον, που χάθηκαν στη φωτιά της βορειοανατολικής Αττικής. Μαζί τους «κάηκε» και το μοντέλο της δασοπυρόσβεσης...

Οι αριθμοί και τα στοιχεία -από ευρωπαϊκούς οργανισμούς σημειωτέον, την Ευρωπαϊκής Επιτροπής επί παραδείγματι- καταδεικνύουν με τον πιο ηχηρό τρόπο την αποτυχία ενός ολόκληρου μοντέλου, αλλά και των δομών που κρέμονται κάτω από αυτό.

Η έκθεση της Κομισιόν

Τα στοιχεία που συγκέντρωσε το κέντρο «Joint Research Centre», που είναι ο ερευνητικός βραχίονας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι πράγματι αποκαλυπτικά.

Η 46σέλιδη έκθεσή του για τις δασικές πυρκαγιές σε Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική το 2023 (αυτός είναι και ο τίτλος του ντοκουμέντου) έχει βάση δεδομένων το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφοριών για τις Δασικές Πυρκαγιές (EFFIS). Παραθέτει στοιχεία για κάθε χώρα μεμονωμένα, αλλά οι συγκρίσεις βοούν.

Θα αρκούσε, πιθανώς, ο συγκριτικός πίνακας της έκθεσης για να αντιληφθούμε την εσφαλμένη στρατηγική της ελληνικής δασοπυρόσβεσης: ο πίνακας αυτός αποτυπώνει, ανά χώρα, την καμένη έκταση (σε εκτάρια) όπως και τον αριθμό των πυρκαγιών.

Αναλυτικά, το 2023 στην Ελλάδα εκδηλώθηκαν 174 πυρκαγιές, με συνέπεια να καούν 175.759 εκτάρια, όταν η Γαλλία είχε 675 περιστατικά, αλλά τα εκτάρια που κάηκαν ήταν μόλις 27.872! Η Ιταλία είχε πολλές πυρκαγιές (1.378), με 107.231 καμένα εκτάρια. Αντίστοιχη, σε απόλυτους ρυθμούς, η εικόνα στην Ισπανία, 1.397 φωτιές και 101.184 εκτάρια. Τέλος, στην Πορτογαλία, χώρα μικρότερη από την Ελλάδα σε έκταση, 938 φωτιές είχαν αποτέλεσμα να καούν 43.049 εκτάρια.

Στη διαίρεση, εκτάρια ανά πυρκαγιά, τα λόγια περιττεύουν… Στη χώρα μας κάθε περιστατικό είχε αποτέλεσμα να καίγονται 1.009 εκτάρια γης κατά μέσο όρο!

Πολύ, μα πάρα πολύ πίσω, η Ιταλία με μ.ό. 77,8 εκτάρια και η Ισπανία με 72,4 εκτάρια. Ακόμη καλύτερα τα πήγαν η Πορτογαλία με 45,8 καμένα εκτάρια ανά φωτιά και η Γαλλία με 41,2. Το 2023 στην Ελλάδα κάηκε το 1/3 της συνολικής έκτασης στην Ευρώπη που έγινε παρανάλωμα του πυρός. Δεύτερη χειρότερη χρονιά -από το 2010 και μετά, σύμφωνα με τους πίνακες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής- είναι το 2021, με την ίδια κυβέρνηση δηλαδή.

Η έκθεση της Κομισιόν εστιάζει, όμως, την προσοχή της και σε ένα άλλο ανησυχητικό στοιχείο για τη χώρα μας: Από το σύνολο των 175.000 εκταρίων, τα 70.640 εκτάρια βρίσκονταν σε τοποθεσίες Natura 2000, που ανέρχονται στο 40% του συνόλου.

Οι προστατευόμενες εκτάσεις που κάηκαν το 2023 ανέρχονται στο 1,467% του συνόλου των εκτάσεων Natura 2000. Επ’ αυτού, το «Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών» (ΚΕΦΙΜ), που πιέζει την κυβέρνηση για μικρότερο κράτος, για χαμηλότερη φορολογία του κεφαλαίου κοκ., στη μηνιαία έκθεσή του -αφιερωμένη στην Πολιτική Προστασία τον μήνα Ιούλιο- επισημαίνει σχετικά: «Το 2023 η Ελλάδα βρέθηκε στην πρώτη θέση με τα περισσότερα εκτάρια καμένης γης σε περιοχές Natura 2000 σε απόλυτο αριθμό, στην πρώτη θέση με το μεγαλύτερο ποσοστό καμένης γης Natura 2000».

Κάθε πέρυσι και καλύτερα

Θα μπορούσε, ασφαλώς, κάποιος να αντιτείνει ότι το 2023 ήταν μια κακή χρονιά για τη χώρα μας: Εβρος, Δυτική Αττική, Ρόδος, Μαγνησία κ.α. Οτι, επίσης, στην αντίστοιχη έκθεση της Κομισιόν για το 2022, κάθε φωτιά επί ελληνικού εδάφους έκαιγε 104 εκτάρια, όταν στην Ισπανία έκαιγε 211.

Θα μπορούσε, πράγματι, να αντιλέξει κανείς όλα αυτά, αν δεν υπήρχε το… 2024, που έρχεται να καταδείξει ότι το 2023 δεν ήταν μια μεμονωμένη χρονιά. Σύμφωνα με τους Θ. Γιάνναρο και Γ. Παπαβασιλείου του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, που επικαλούνται στοιχεία από το Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφόρησης για Δασικές Πυρκαγιές -στοιχεία που επεξεργάστηκε η Πυρομετεωρολογική Ομάδα FLAME του Αστεροσκοπείου-, τον Ιούνιο του 2024 η αθροιστική καμένη έκταση σημείωσε αύξηση κατά 140% (!) σε σύγκριση με τον μέσο όρο της περιόδου 2006-2023. Συγκεκριμένα, η καμένη έκταση για το 2024 ανέρχεται σε 71.080 στρέμματα, ενώ ο μέσος όρος για την περίοδο 2006-2023 ήταν 29.491,10 στρέμματα. Και να φανταστεί κανείς ότι η ανάλυση αφορά μόνο τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους...

Επιπλέον, την περίοδο 2008-2021 καταγράφηκαν 14 μεγάλες πυρκαγιές, ενώ μόνο τη διετία 2022-2023 καταγράφηκαν 18. Με άλλα λόγια, τα τελευταία δύο χρόνια οι μεγάλες πυρκαγιές ξεπέρασαν κατά 29% το σύνολο των μεγάλων πυρκαγιών των προηγούμενων 14 ετών.

Οχι άλλο 112

Υπάρχουν, συγχρόνως, και άλλοι ευρωπαϊκοί οργανισμοί, πέραν της Κομισιόν, που έχουν κάνει μελέτες για το ελληνικό μοντέλο δασοπυρόσβεσης. Τον Σεπτέμβριο του 2023 η κυβέρνηση ζητά από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας να συνταχθεί έκθεση από ανεξάρτητη ομάδα εμπειρογνωμόνων, για τη διαχείριση των πυρκαγιών στη χώρα. Πράγματι, κλιμάκιο του Μηχανισμού επισκέφθηκε διάφορα μέρη της ελληνικής επικράτειας.

Στα συμπεράσματά του, 94 σελίδων, κατέγραψε θετικές εξελίξεις, όπως την πιο «ολοκληρωμένη και ολιστική προσέγγιση», από την ίδρυση του υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας και μετά. Στις αρνητικές, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Πολιτικής Προστασίας υπογραμμίζει ότι στο 112 πρέπει να μπουν όρια «για να αποφευχθεί η υπερφόρτωση των μηνυμάτων προειδοποίησης». Η ίδια έκθεση τονίζει επίσης ότι η Δασική Υπηρεσία είναι αποδυναμωμένη, υποχρηματοδοτούμενη και ανεπαρκώς στελεχωμένη-γηρασμένη.

Κάν’ το όπως η Ιβηρική

Στην ίδια έκθεση, βρίσκει κάποιος πολλές αναφορές στην Ισπανία και την Πορτογαλία, εν είδει καλού παραδείγματος. Ενδεικτικά, από το 2022 η ισπανική κυβέρνηση εφαρμόζει πρακτικές για την αντιμετώπιση των πυρκαγιών σε δυσπρόσιτες περιοχές.

Η Πορτογαλία, από την πλευρά της, από το 2020 έχει εγκρίνει Εθνικό Σχέδιο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση Αγροτικών Πυρκαγιών. Ενα σχέδιο που περιλαμβάνει δράσεις σε διαφορετικά επίπεδα, όπως σχεδιασμού, προετοιμασίας, πρόληψης, προκαταστολής, καταστολής και ανάκτησης μετά την πυρκαγιά.
Εξ οικείων τα βέλη

Δεν είναι, πάντως, μόνο το… δεξιό Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών που ασκεί κριτική για το σημερινό μοντέλο δασοπυρόσβεσης. Εξ οικείων επίσης τα βέλη, και από τον Δημήτρη Κατσούδα, στενό συνεργάτη του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη και γενικό γραμματέα Δασών και Φυσικού Περιβάλλοντος στην κυβέρνηση του 1991-1993.

Σε άρθρο του στο liberal.gr. -καθότι δεδηλωμένος Φιλελεύθερος ο ίδιος- στις 27 Ιουλίου σημείωνε μεταξύ άλλων: «Οι επιδόσεις μιας σειράς μεσογειακών γειτονικών μας χωρών, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Γαλλία, καθώς και η Τουρκία, δείχνουν ότι τα καταφέρνουν καλύτερα από την Ελλάδα. Η ετήσια καταστροφή από πυρκαγιές σε αυτές είναι μικρότερη». Ενώ στην... αιώνια διαμάχη για το ποιος πρέπει να έχει το πάνω χέρι στη δασοπυρόσβεση, Πυροσβεστική ή Δασική Υπηρεσία, ο Δ. Κατσούδας τάσσεται υπέρ της σύστασης ενιαίου Φορέα Δασοπροστασίας, με ενίσχυση της Δασικής Υπηρεσίας. Επικαλείται, μάλιστα, και τα καταστροφικά, όπως επί λέξει γράφει, αποτελέσματα της επιλογής να περάσει στην Πυροσβεστική η ευθύνη της δασοπυρόσβεσης το 1998: «Με αποκορύφωμα το καλοκαίρι του 2007 όταν κάηκαν 2,7 εκατομμύρια στρέμματα, έχασαν τη ζωή τους 84 άνθρωποι και καταστράφηκαν 1.500 σπίτια. Ακολούθησε το 2021, μια επίσης καταστροφική χρονιά, με 1,3 εκατ. καμένα στρέμματα». Σημείωση: και στις δύο περιπτώσεις κυβέρνηση ήταν η Νέα Δημοκρατία.

Κατά τον Δ. Κατσούδα, «σήμερα, έχουμε φτάσει να διαθέτουμε ένα σύστημα πανάκριβο και αμφιβόλου αποτελεσματικότητος. Το δείχνει αυτό άλλωστε μελέτη του 2015 από τον υπαρχηγό ε.α. της Πυροσβεστικής Ανδριανό Γκουρμπάτση, σύμφωνα με την οποία το κόστος της καταστολής των πυρκαγιών κινείται σε ουρανομήκη ύψη». Και, μολονότι πάγιες οι θέσεις του πρώην γ.γ., μένει, φυσικά, να αποδειχθεί αν υποκρύπτει κάτι αυτό το ενδιαφέρον των Ελλήνων Φιλελευθέρων.

Κλιματική αλλαγή και ερημοποίηση

Τα 600.000 στρέμματα που έγιναν παρανάλωμα του πυρός κατά τη διάρκεια της σημερινής κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας μαρτυρούν ότι κάτι λάθος γίνεται… Το μοντέλο αντιμετώπισης των πυρκαγιών μοιάζει να είναι ανεπαρκές με βάση τις σημερινές συνθήκες. Η κλιματική αλλαγή είναι παρούσα, είναι αισθητή - και οι συνέπειές της επιτείνονται από την ερημοποίηση της υπαίθρου. Στο παρελθόν, οι κάτοικοι των χωριών μάζευαν την καύσιμη ύλη από το δάσος και τα χωράφια, γιατί τους ήταν χρήσιμη.

Σήμερα, τα χωριά έχουν ερημώσει, τα δάση αγκαλιάζουν πια τα σπίτια και η καύσιμη ύλη συσσωρεύεται. Αυτό από μόνο του δείχνει ότι πρέπει να γίνει εντατική δουλειά από εξειδικευμένο προσωπικό τους μήνες πριν από την έναρξη της αντιπυρικής περιόδου.

Και τα ποσά που διατίθενται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση για καθαρισμούς δεν είναι επαρκή προφανώς.

Τα ερωτήματα

Εν κατακλεί δι: Δεν προβληματίζει κανέναν -σε πολιτικό σύστημα και αρμόδιους φορείς πυροπροστασίας/πολιτικής προστασίας- ότι έχουμε, μακράν, τη χειρότερη αναλογία καμένων στρεμμάτων ανά φωτιά διεθνώς; Δεν προβληματίζει κανέναν ότι χώρες με μεγαλύτερη έκταση, με μικρότερο στόλο εναέριων μέσων αλλά και επίγειων δυνάμεων καταγράφουν μικρότερες ζημιές; (Ενδεικτικώς, η Γαλλία με δεκαπλάσια, σε έκταση, δάση διαθέτει 64 εναέρια μέσα, έναντι 89 της Ελλάδας - κι όμως, τα καταφέρνει καλύτερα στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.) Δεν προβληματίζει κανέναν ότι παραγγέλλουμε εναέρια μέσα που κανένα άλλο κράτος δεν ενδιαφέρεται να αγοράσει; Με τη λήξη της αντιπυρικής περιόδου δεν πρέπει να τεθούν τα ερωτήματα αυτά; Γιατί από την απάντηση σε αυτά θα καθοριστούν εν πολλοίς οι προτεραιότητες της αντιπυρικής περιόδου.
Η ξεχασμένη λέξη

Επιστρέφοντας, τέλος, στην έκθεση του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Πολιτικής Προστασίας διαβάζουμε για μια διαφορετική προσέγγιση στο ζήτημα συνολικώς: Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση (WWF), το 83,95% των συνολικών διαθέσιμων κεφαλαίων κατευθύνεται προς την καταστολή και μόνο το 16,05% στην πρόληψη.

Μάλλον, η πρόληψη είναι η ξεχασμένη λέξη - και στο θέμα αυτό...

Πόσο 112 αντέχεις;

Για άλλη μία φορά η συζήτηση στράφηκε γύρω από τις προειδοποιήσεις του 112. Στη διάρκεια των περίπου 40 ωρών της πυρκαγιάς έφτασαν δεκάδες μηνύματα του αριθμού έκτακτης ανάγκης και, σύμφωνα με τον Βασίλη Κικίλια, εκκενώθηκαν και διασώθηκαν 45 περιοχές. Πέρα από τη χρησιμότητα του εργαλείου και το ότι πιθανότατα σώθηκαν ζωές, υπάρχει και ο αντίλογος για τις εκκενώσεις. 

Οπως μας διηγήθηκαν κάτοικοι και πυροσβέστες στην Πεντέλη, αρκετοί που έμειναν στα σπίτια τους με δική τους ευθύνη κατάφεραν να τα διασώσουν, ενώ αρκετά από τα σπίτια που κάηκαν εγκαταλείφθηκαν ή οι ιδιοκτήτες τους βρίσκονταν εκτός Αθήνας. Εξάλλου, σε αρκετές περιπτώσεις ήταν οι ίδιοι οι γείτονες που πάλευαν για να διασώσουν τις περιουσίες τους, με τη διασπορά δυνάμεων και την καθυστέρηση της Πυροσβεστικής να είναι χαρακτηριστικές...

Νίκος Παπαδημητρίου - Εφ.Συν.