Η ασυλία της πατριαρχίας...

Μήπως έχουμε αποτύχει να αρθρώσουμε έναν παρεμβατικό λόγο για την πατριαρχία; Ποια είναι η δική μας ευθύνη στη διατήρηση μιας πατριαρχικής τάξης που νοσεί ενώ παράλληλα βλάπτει σοβαρά θύματα και θύτες;..

Δύο πρόσφατα περιστατικά έγιναν ευκαιρία για επαναστοχασμό της σχέσης μεταξύ πατριαρχίας και νοσηρής επικαιρότητας και μας έφεραν αντιμέτωπους με τις μεταστάσεις της πατριαρχίας και με το ερώτημα για το πώς μπορούν να καταργηθούν τα θεμέλια της πατριαρχικής κουλτούρας σε έναν κόσμο όπου οι διαδικασίες σημασιοδότησης και εννοιοδότησης οργανώνονται γύρω από τον άξονα της πατριαρχικής εξουσίας.

Ο Λευτέρης Αυγενάκης, βουλευτής, ο οποίος μέχρι τον περασμένο μήνα υπηρετούσε ως υπουργός Γεωργίας της χώρας, συνελήφθη στην κάμερα να επιτίθεται σωματικά και λεκτικά σε υπάλληλο αεροδρομίου και να τον απειλεί πως θα μετατεθεί εάν δεν «κάνει αυτό που εκείνος θέλει». Τι σημαίνει αυτό; Ενας άντρας με εξουσία επιτίθεται σε έναν άνδρα που διεκπεραιώνει μια εργασία, επικαλείται τη δύναμή του και την ασυλία του όταν οι γύρω τους προσπαθούν να τον ηρεμήσουν και αποδεικνύει τις μεταστάσεις της πατριαρχίας και την ύπαρξη της ηγεμονικής αρρενωπότητας εις βάρος των δευτερευουσών αρρενωποτήτων που υποτιμούνται ή καταπιέζονται. Η πατριαρχία παγιδεύει, δηλαδή, τους ίδιους τους άνδρες, που εγκλωβίζονται σε ένα πρότυπο του ανδρισμού, το οποίο βασίζεται στη δύναμη, στην ετεροφυλοφιλία, στον ανταγωνισμό, δίχως δικαίωμα να εκφράσουν την όποια αδυναμία ή συναίσθημα, σαμποτάροντας τις ετερόφυλες σχέσεις.

 

Δεν είναι νέα είδηση πως η πατριαρχία στρέφεται εναντίον και των ίδιων των αντρών, καθώς η πατριαρχία ως στρατηγική στρέφεται ενάντια σε κάθε ανθρώπινο ον που αδυνατεί να την υπηρετήσει. Στη θέση των γυναικών μπορούμε να βάλουμε την κοινωνική τάξη, τη φυλή, το χρώμα, την εθνικότητα, τον σεξουαλικό προσανατολισμό.

Μετά τα γεγονότα του αεροδρομίου με τον Λευτέρη Αυγενάκη ακολούθησε η αποπομπή του από την Κοινοβουλευτική Ομάδα της Νέας Δημοκρατίας με απόφαση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη και ύστερα από συνεδρίαση της Επιτροπής Δεοντολογίας του κόμματος. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης καταδίκασε το περιστατικό λέγοντας ότι «συμπεριφορές τύπου “Ξέρεις ποιος είμαι εγώ;” δεν γίνονται ανεκτές από τον πρωθυπουργό». Ο Λευτέρης Αυγενάκης θα είναι ωστόσο πάντα ένα πρόσωπο που έχει διατελέσει σε θέσεις εξουσίας. Πόσο διαφορετικής τάξης από την παραδοσιακή πατριαρχία είναι αυτή η αντιδραστική τοξική αρρενωπότητα, που εξαπολύει τη βία της ανά τον κόσμο, και κατά πόσο πρόκειται για μεταπατριαρχική αρρενωπότητα;

Το ερώτημα είχε θέσει η ψυχαναλύτρια Ορελί Φοβαντέλ. Η ψυχανάλυση έχει προσπαθήσει να αρθρώσει έναν λόγο που θα «μιλούσε» σε όλα τα πλάσματα τα οποία έχουν έρθει αντιμέτωπα με τον υποταγμένο τους εαυτό. Προηγουμένως, ωστόσο, ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης Ζίγκμουντ Φρόιντ, εγκλωβισμένος στον «καιρό του», είχε προσεγγίσει κι αυτός τη θηλυκότητα από μια σκοπιά πατριαρχική μέσα από τη θεωρία της «σκοτεινής ηπείρου». Αργότερα ψυχαναλυτές και στοχαστές, μεταξύ των οποίων ο Ζακ Λακάν, έκαναν λόγο για την παρακμή της πατριαρχίας. Εκτοτε πέρασε σχεδόν ένας αιώνας και η πατριαρχία με τις μεταστάσεις της και τις παρενέργειές της είναι ακόμα εδώ, έστω και παρηκμασμένη, έστω και εκφυλισμένη.

Καθημερινά, παρά τον κλυδωνισμό των θεμελίων της παλαιάς τάξης, ερχόμαστε αντιμέτωποι με ανδροκρατικές αντιδράσεις που ταπεινώνουν τους αδύναμους ανά τον κόσμο, όπως οι συμπεριφορές Τραμπ, Μπολσονάρο, των Ταλιμπάν και άλλων που έχουν κρατήσει το τιμόνι της εξουσίας σε διάφορα σημεία του χάρτη.

Ο Απόστολος Λύτρας, ο οποίος πέρασε από την υπεράσπιση θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας στον άγριο ξυλοδαρμό της συζύγου του, είναι ένα εμβληματικό παράδειγμα ισχυρού άνδρα, ο οποίος μέσα από την επιστήμη του και την επαγγελματική του ιδιότητα -υπερασπίζεται το γυναικείο φύλο- ενώ στη ζωή του επιβεβαιώνει την πιο νοσηρή εκδοχή της πατριαρχίας και το είδος της αρρενωπότητας που συγκροτείται σε αυτήν τη μεταπατριαρχική συνθήκη.

Στην πραγματικότητα υπηρετεί -στην πιο βίαιη μορφή της- την «εξουσία των πατέρων», η οποία βασιζόταν στην κατωτερότητα των γυναικών και των παιδιών στις κοινωνίες όπου οι γυναίκες περνούσαν από την κηδεμονία του πατέρα τους σε εκείνη του συζύγου τους, ενώ υποκρίνεται πως εκπροσωπεί τον εκδημοκρατισμό της κοινωνίας και την έμφυλη ισότητα. Ο Απόστολος Λύτρας όπως και ο Λευτέρης Αυγενάκης ενσαρκώνουν ένα είδος αυταρχισμού με στόχο τόσο την υποτίμηση και την υποταγή της γυναικείας απόλαυσης με την ψυχαναλυτική έννοια όσο και την υποταγή των δευτερευουσών αρρενωποτήτων, δηλαδή όλων εκείνων που αδυνατούν να την υπηρετήσουν γιατί δεν ανήκουν στην ηγεμονική τάξη ή φυλή.

Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε το κληροδότημα της πατριαρχίας που παραδοσιακά προσδίδει πρωτοκαθεδρία στους άνδρες, ιδίως τους ισχυρούς, και αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως αντικείμενα ανταλλαγής ;

Η πολιτεία θα πρέπει να αντιληφθεί πως θα πρέπει να υιοθετήσει πολιτικές που δεν θα υπηρετούν την πατριαρχική κοινωνική δομή και δεν θα καθιστούν το φύλο, την τάξη και τη φυλή κυρίαρχα υποκείμενα τόσο στην κοινωνία όσο και στο γλωσσικό σύστημα. Η υιοθέτηση πολιτικών δεν εμπεριέχει μόνο θέσπιση νομικού πλαισίου αλλά και εκπαίδευση, τυπική και άτυπη.

Δήμητρα Αθανασοπούλου

efsyn.gr