«Σε τούτα ’δώ τα μάρμαρα κακιά σκουριά δεν πιάνει»...

Κάπου 10 ζοφερά χρόνια ένα τσούρμο υποσιτισμένων εργατών υπό την επίβλεψη του κόμη του Ελγιν, Τόμας Μπρους, βανδάλιζε καθημερινά τον Παρθενώνα. Το ήδη λαβωμένο από τα ενετικά βόλια του Μοροζίνι 8ο θαύμα της αρχαιότητας δεν βρήκε κανέναν προστάτη κι οι ασθενικοί κεραυνοί του γερο-Δία απλά ξαναθύμιζαν την αμετάκλητη ήττα του κλασικού πολιτισμού...

Ο λόρδος (ασαφής όρος ευγένειας) Ελγιν, αφού χρημάτισε όλη την οθωμανική ιεραρχία, φόρτωσε τα «Μάρμαρα» και κάμποσα άλλα αρχαιοελληνικά αριστουργήματα στα πλοία του και τα κουβάλησε κυριολεκτικά θαλασσοπνιγμένα στη σκοτζέζικη έπαυλή του. Γιατί επέλεξε να ξηλώσει συγκεκριμένα τμήματα της μετόπης παραμένει μυστήριο, αλλά έτσι είναι η ψυχή των ανθρώπων, πόσω μάλλον των «λόρδων». Οπως και να ’χει, η μεγαλομανής κενοδοξία του δεν κράτησε πολύ, αφού αναγκάστηκε, χρεοκοπημένος από το μεγαλεπήβολο εγχείρημα, να τα πουλήσει στο Βρετανικό Μουσείο, λέγεται μάλιστα στη μισή τιμή.

Τα χρόνια πέρασαν και κάπου στα 1980 ο τόπος που σμίλεψε αυτό το αριστούργημα συνειδητοποίησε πως ο όρος «Ελγίνεια» δεν ήταν απλά λανθασμένος, αλλά κυριολεκτικά εξοργιστικός. Ακολουθώντας τυφλά την αγγλοσαξονική γραμματεία, η απελεύθερη διανόηση της πορτοκαλέας δεν είχε καν σκεφτεί την παραχάραξη της ιστορίας που αντανακλούσε ο όρος, ακόμα και όταν -σπανίως και ποτέ επίσημα- θρηνούσε για τα χαμένα «Ελγίνεια». Αντιθέτως, ένας άλλος Αγγλος λόρδος, φιλέλληνας αυτή τη φορά, καυτηρίασε μαζί με φλογερές επικρίσεις το ελγίνειο έγκλημα ήδη λίγα χρόνια μετά. Από την Ελλάδα ένας μοναχικός Καβάφης μόνο υμνούσε τους «περικαλλείς αδάμαντες της Αττικής», συντρίβοντας το αποικιοκρατικής χροιάς εκτρωματικό άρθρο «Ο αστεϊσμός περί των ελγινείων μαρμάρων» του (sir) James Knowles, διευθυντή του λογοτεχνικού περιοδικού «19ος αιών».

Σοβαρή πολιτική αντίδραση ασφαλώς δεν υπήρξε έως ότου η δυναμική φιγούρα της Μελίνας να εκτοξεύσει έναν πύρινο λόγο με στέρεα και αναντίρρητα επιχειρήματα.

Τι μας διδάσκει λοιπόν το πρόσφατο συμβάν της άκομψης, αντιδεοντολογικής συμπεριφοράς του (Ινδο)Βρετανού πρωθυπουργού απέναντι στον ομόλογό του (νεο)Ελληνα; Παραμερίζουμε τα πρωτόκολλα συμπεριφοράς και όλη την παραφιλολογία περί των αιτιών που οδήγησαν σε αυτό το ήσσον συμβάν, που άλλωστε θα ξεχαστεί σε ελάχιστο χρόνο. Ούτε θα ασχοληθούμε με τον πρώτο, είναι τυπικό κακέκτυπο της πάλαι ποτέ αποικιοκρατίας, ούτε με τον δεύτερο, καθώς δεν μπορεί να μιλά για μετόπες και Παρθενώνες όταν η αισθητική του περιορίζεται σε καμένα βουνά, θαλάσσια φουρφούρια και ενεργειακές μπαταρίες. Θα σταθούμε σε αυτό που θεωρούμε ως μείζον θέμα στην ιστορία των πολύπαθων αυτών γλυπτών. Γιατί τόσο πάθος ειδικά για τα «Ελγίνεια»; Μήπως είναι το μόνο αριστούργημα της Ελλάδας που κλάπηκε από τους Δυτικοευρωπαίους αποικιοκράτες; Πώς ξεχάσαμε το μακελειό που έγινε κατά την αρπαγή της Αφροδίτης της Μήλου, τη Νίκη της Σαμοθράκης, πώς γίνεται να μη διεκδικούμε την επιστροφή ενός ολόκληρου κλεμμένου πολιτισμού στη χώρα;

Βέβαια, μια πραγματιστική θεώρηση καταλήγει αυτονόητα πως δεν γίνεται να κλείσουν όλα τα βαρυφορτωμένα με κλεμμένους αρχαιοελληνικούς θησαυρούς μουσεία Ευρώπης και ΗΠΑ. Από την άλλη, όμως, πώς τελικά καταδικάζουμε την αποικιοκρατία και τα αδιανόητα ανθρωπιστικά και πολιτιστικά της εγκλήματα; Πώς γίνεται οι ζάπλουτοι κι επώνυμοι κλεπταποδόχοι να χαρακτηρίζονται ακόμα ως αρχαιολάτρες συλλέκτες και να μην ελέγχει κανείς πού βρήκαν τις συλλογές τους; Πόση ακόμα υποκρισία θα παραγάγει ο δυτικός κόσμος;

Η άλλη πλευρά θα μας πει τα γνωστά: εμείς προστατέψαμε τους θησαυρούς όταν η χώρα σας (που απελευθερώσαμε) μύριζε μπαρούτι και αίμα, εμείς διασώσαμε, αναδείξαμε και διαφημίσαμε το πνεύμα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού, εμείς, εμείς… Εχει δίκαιο; Ναι σε όλα εκτός από ένα. Ο δρόμος προς την κοινωνική και πολιτική ωριμότητα μιας χώρας είναι μακρύς. Ιδιαίτερα σε μια Ελλάδα που η πλήρης επικράτεια απελευθερώθηκε μόλις 100 χρόνια πριν και έκτοτε έχει ζήσει αναρίθμητους πολέμους και καταστροφές. Δικαιολογημένα λοιπόν να μπουσουλάμε ακόμα σε θέματα εξωτερικής πολιτικής, ίσως δικαιολογημένα και να μη γνωρίζουμε ακόμα να διεκδικήσουμε τα αυτονόητα βάσει της ελάχιστα απαιτούμενης εθνικής συνείδησης και αξιοπρέπειας.

Είναι σαφές πως, παραδόξως, σε μια εποχή που η συλλογικότητα είναι υπό διωγμόν και η επικράτηση της ατομικότητας φαντάζει ως η μόνη λύση, η συγκίνηση και η ομοθυμία που προκαλεί το αίτημα επιστροφής των Γλυπτών προσφέρει όλες εκείνες τις ευεργετικές λειτουργίες που παράγει ένα συλλογικό αίτημα. Ομως, η απαραίτητη για τους «ιδεολογικούς μηχανισμούς του κράτους» συσπείρωση, που παρέχει απλόχερα ένα ισχυρό συλλογικό αίτημα, πόσο κοντά μας φέρνει στην καλλιέργεια και την εμπέδωση της πολιτισμικής μας συνείδησης; Ενα αίτημα που η μεταμόρφωσή του παρασύρεται σε οπαδικού τύπου αφηγήματα, δικά μας, δικά σας, πόσο επαρκές μπορεί να είναι για τη διαμόρφωση μιας νέας συλλογικής ταυτότητας στη μετα-μετανεωτερική Ελλάδα όταν απουσιάζει από τον πυρήνα της σκέψης του η αξία της πολιτισμικής μας κληρονομιάς; Τι θα γίνει εάν επιστρέψουν τα Μάρμαρα και δεν επιστρέψουν μαζί τους και οι ιδέες των ανθρώπων που τα έφτιαξαν;

Ο στόχος μας λοιπόν δεν πρέπει να είναι μόνο μια ξερή επαναπληθυσμοποίηση των μουσείων μας με τους κλεμμένους θησαυρούς μιας ονειρικής αρχαιότητας. Δεν φτάνει η επιστροφή απλά της ανάμνησης, δεν φτάνει να γυρίσουν πίσω τα Μάρμαρα, αυτά είναι αιώνια και απτά όπου κι αν βρίσκονται. Ο επαναπροσδιορισμός των αξιών και προτεραιοτήτων της κατακερματισμένης και αποσυντονισμένης κοινωνίας μας είναι το στοίχημα για τη χώρα, μήπως και ξαναζωντανέψουν το πνεύμα, οι άνθρωποι και η κοινωνία που το γέννησαν.

Αντώνης Τελόπουλος  (Δημοσιογράφος)

Καθηγητής Ιατρικής (Ιωάννης Κοτσιανίδης)

efsyn.gr