Η καταστροφή σαν θέαμα...

Τάσος Τσακίρογλου

Κάθε φορά που βλέπουμε μια καταστροφή στην τηλεόραση, για παράδειγμα τις τεράστιες πυρκαγιές του φετινού καλοκαιριού ή τις κατακλυσμικές πλημμύρες που τις ακολούθησαν, δεν μπορούμε να αντισταθούμε στον πειρασμό να σκεφτούμε ότι αυτό δεν συμβαίνει ΕΔΩ, αλλά ΕΚΕΙ, δεν συμβαίνει σε ΕΜΑΣ, αλλά σε... ΕΚΕΙΝΟΥΣ.

Είναι ένα είδος ψυχολογικής άμυνας ή απώθησης εάν θέλετε, προκειμένου να μην αισθανθούμε ότι τα θύματα είμαστε εμείς. Η συνεχόμενη προβολή των σκηνών από τα δάση που καίγονται ή τα σπίτια, τα χωριά και τις πόλεις που βυθίζονται κάτω από το νερό μάς εξοικειώνει με τις καταστροφές για τις οποίες ελάχιστα σκεφτόμαστε ότι έχουμε και εμείς την ευθύνη. 

Ο νεοφιλελευθερισμός, αποσυνδέοντας το ατομικό από το κοινωνικό και το προσωπικό από το συλλογικό, δημιουργεί έναν νέο ανθρωπότυπο, βασικά χαρακτηριστικά του οποίου είναι η αδιαφορία και η ανευθυνότητα. Αδιαφορία για το κοινωνικό γίγνεσθαι και ανευθυνότητα για τις προσωπικές μας επιλογές.

«Ελα μωρέ τώρα, εσύ θα σώσεις τον κόσμο;» λέμε συχνά ή αναρωτιόμαστε σε ποιο βαθμό οι ατομικές μας επιλογές μπορούν να επηρεάσουν την παγκόσμια κατάσταση. Η επιδεικτική αδιαφορία και ο προκλητικός «ωχαδερφισμός» γίνονται έτσι στάση ζωής που μας καθορίζει, καθορίζοντας όμως και την τύχη των επόμενων γενεών. Η προτίμησή μας στις κάλπες, το τι καύσιμο θα επιλέξουμε, αλλά και το τι θα βάλουμε στο τραπέζι μας έχουν γίνει εδώ και πολλές δεκαετίες καθαρά πολιτικά ζητήματα και ως τέτοια θα πρέπει να τα αντιμετωπίζουμε.

Ο Γκι Ντεμπόρ στο εμβληματικό του βιβλίο «Η κοινωνία του θεάματος» (εκδόσεις Μεταίχμιο) λέει πως «το να συλλογίζεσαι την Ιστορία σημαίνει, συνάμα, να συλλογίζεσαι αδιαχώριστα την εξουσία», αφού οι κάθε είδους εξουσίες διαμορφώνουν τελικά την Ιστορία, σε αλληλεπίδραση με τις «μάζες». Η εξουσία και το μιντιακό πλέγμα που την περιβάλλει, μέσω της επανάληψης εικόνων που συγκλονίζουν, δημιουργούν μια «κανονικότητα της καταστροφής», με την οποία ελπίζουν ότι θα εξοικειωθούν τελικά οι πολίτες.

Ακόμη μία μέθοδος που χρησιμοποιείται είναι αυτή του «συμψηφισμού», κάτι που βλέπουμε καθημερινά από την κυβέρνηση της Ν.Δ.: και η Ισπανία καίγεται, και η Χαβάη καίγεται, και η Καλιφόρνια καίγεται, και η Πορτογαλία καίγεται. Αρα, μη ζητάτε ευθύνες για κάτι που ξεπερνάει τις κυβερνήσεις όλου του κόσμου: την κλιματική αλλαγή. Αυτή η τελευταία έχει μετατραπεί σε έννοια-κολυμβήθρα του Σιλωάμ, στην οποία ξεπλένονται όλες οι αμαρτίες, οι αβελτηρίες και τα εγκλήματα της κυβέρνησης.

Αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο η τηλεόραση, που θεωρείται ένα μέσο καταγραφής της πραγματικότητας, αποβαίνει ένα εργαλείο δημιουργίας της πραγματικότητας. Το θέαμα, όπως λέει ο Ντεμπόρ, «είναι ο τόπος του εξαπατημένου βλέμματος και της ψευδούς συνείδησης». Μιας συνείδησης κατασκευασμένης από τα «εναλλακτικά γεγονότα», τα fake news και την παραπληροφόρηση.

Το σαλόνι, ο καναπές και η τηλεόραση αποτελούν την Αγία Τριάδα της ψευδαίσθησης και της ύπνωσης, του εγκλωβισμού σε ένα κατασκευασμένο σύμπαν, το οποίο θυμίζει τους στίχους του τραγουδιού των Eagles «Hotel California»: «“Relax”, said the night man/“We are programmed to receive/You can check-out any time you like/, But you can never leave!”».

Και γιατί δεν μπορούμε να φύγουμε ποτέ απ’ αυτό το «χρυσό κλουβί»; Γιατί έχουμε εθιστεί στην κατανάλωση και στην καλοπέραση και, όπως λέει ο Νιλ Πόστμαν, ο κίνδυνος είναι να... διασκεδάσουμε μέχρι θανάτου!...

efsyn.gr