Μία εξέγερση με αφορμή τον σεισμό...

Ξαφνικά, πετάγεται ένα λαγουδάκι μέσα στη μέση της στοάς, εκεί που γυμνάζονται μαζί έφηβοι και πιτσιρίκια. Οι μικρότεροι, βλέποντας το λαγουδάκι, αρχίζουν να το κυνηγούν για να παίξουν μαζί του, παίρνοντάς το από πίσω και βγαίνοντας απ’ το γυμνάσιο τρέχοντας, αδιαφορώντας για το γεγονός ότι είναι ήδη αλειμμένοι με λάδια. Οι έφηβοι συνεχίζουν να κάνουν γυμναστική απερίσπαστοι. Και ξαφνικά, πέφτει όλο το κτίριο και τους καταπλακώνει, αφήνοντας τα εφηβικά κορμιά ξέπνοα.

Χάσματα άνοιξαν στη γη της Σπάρτης, ο... Ταΰγετος καταστράφηκε σαν να ανατινάχτηκε (μάλιστα στο πρωτότυπο χρησιμοποιείται ο πληθυντικός αριθμός «των Ταϋγέτων τιναχθέντων κορυφαί τινες απερράγησαν» (Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Κίμων, §16)) και οι κορυφές του ράγισαν σαν να τις χτύπησαν κεραυνοί. Ολη η πόλη ισοπεδώθηκε και τα πάντα κατέρρευσαν, εκτός μόνον από πέντε σπίτια.

Θα μπορούσε να είναι η οφιοειδής περιοχή του σεισμού ανάμεσα στη Συρία και την Τουρκία. Ομως τώρα γίνεται λόγος για τον σεισμό στη Σπάρτη το 464 π.Χ.

Τέτοια καταστροφή δεν είχαν ξαναδεί οι Λακεδαιμόνιοι. Ολόκληρη η πόλη τους είχε γίνει ένας απέραντος ερειπιώνας. Αλλά η φυσική καταστροφή ήταν μόνο η αρχή. Γιατί με αφορμή το χάος και την καταστροφή, άλλες δυνάμεις άρπαξαν την ευκαιρία· δυνάμεις που ήταν έτοιμες σχεδόν πάντοτε για αυτή τη στιγμή της ταραχής.

Ο βασιλιάς Αρχίδαμος, καταλαβαίνοντας αμέσως τι επρόκειτο να ακολουθήσει αν δεν ενεργούσε αμέσως, έδωσε εντολή να σημάνει η πολεμική σάλπιγγα έτσι όπως θα σήμαινε σε περίπτωση εισβολής των εχθρών. Αυτό μόνον έσωσε τη Σπάρτη, επισημαίνει ο Πλούταρχος (Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Κίμων, §16). Γιατί αμέσως, οι είλωτες και οι περίοικοι έτρεχαν παντού για να σκοτώσουν όσους είχαν επιζήσει. Αυτή είναι η λεγόμενη εξέγερση των ειλώτων και των περιοίκων του 464 π.Χ. Μια εξέγερση, με αφορμή τον σεισμό, που διήρκεσε δύο χρόνια.

Ετσι ήταν η Ελλάδα 15 χρόνια μετά τη λήξη των Μηδικών πολέμων. Η Αθήνα και η Σπάρτη έχουν ήδη σχηματίσει τις αντίπαλες συμμαχίες τους, τη Δηλιακή συμμαχία και την Πελοποννησιακή, αντίστοιχα. Η εκατέρωθεν καχυποψία επισκιάζει όλη την Ελλάδα και μικρές αντιπαλότητες βρίσκουν αφορμή να εκδηλώσουν την έχθρα. Οπως λέει ο Θουκυδίδης, οι Σπαρτιάτες ήταν έτοιμοι να εισβάλουν τότε στην Αττική για πρώτη φορά μετά τα Μηδικά, ύστερα από αίτημα των Θασίων. Ομως ο σεισμός τούς άλλαξε άρδην τα σχέδια (Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Βιβλίο Α’, §101).

Στην ηγεσία της Αθήνας βρισκόταν τότε ο Κίμων, ο γιος του Μιλτιάδη. Γνωστός φιλολάκων αλλά και ευπατρίδης, τον χαρακτήριζε τόσο η ηπιότητα απέναντι στους συμμάχους των Αθηναίων όσο και η ευχάριστη συμπεριφορά προς τους Λακεδαιμόνιους. Ηταν ένας ισορροπιστής. Ηθελε την ευημερία της Ελλάδας και τη διατήρηση του status quo. Γι’ αυτό και όταν μαθεύτηκε ο μεγάλος σεισμός στη Σπάρτη από έναν απεσταλμένο της, θέλησε να τη βοηθήσει, σε αντίθεση με τον Εφιάλτη που έλεγε να μη τη βοηθήσουν, καθώς είναι αντίπαλοι μεταξύ τους, και, αντίθετα, να την αφήσουν να μείνει καταγής. Η γνώμη του Κίμωνα υπερίσχυσε και οι Αθηναίοι πήγαν στη Σπάρτη για να βοηθήσουν στην κατάπνιξη της εξέγερσης των ειλώτων και των περιοίκων.

Σε αυτό το σημείο φαίνεται το εξής σταθερό στοιχείο της διεθνούς realpolitik: παρά το γεγονός ότι οι δύο πόλεις είχαν εντελώς διαφορετικά πολιτεύματα, η δημοκρατική Αθήνα πήγε να βοηθήσει την ολιγαρχική Σπάρτη για να καταπνίξει την εξέγερση των ειλώτων. Οι οποίοι είλωτες, παρεμπιπτόντως, ήταν, ως επί το πλείστον, απόγονοι των παλιών Μεσσηνίων, οι οποίοι είχαν υποδουλωθεί κατά τον πρώτον Μεσσηνιακό πόλεμο (μέσα του 8ου αιώνα π.Χ.) και ως εκ τούτου αποκαλούνταν όλοι Μεσσήνιοι (Θουκυδίδης, Ιστορίαι, Βιβλίο Α’, §101).

Εδώ φαίνεται ξεκάθαρα η αλληλεγγύη μεταξύ των δουλοκτητικών εξουσιαστικών συστημάτων, τα οποία μπορεί να είναι αντίπαλα στη σκακιέρα της εξουσίας, αλλά γνωρίζουν ποιοι είναι οι όροι των πολιτικών συσχετισμών. Μια εξέγερση δούλων στη Σπάρτη θα συμπαρέσυρε μια γενικευμένη εξέγερση δούλων στην Ελλάδα. Γεγονός που καμία εξουσία δεν ήθελε.

Αν αυτά φαντάζουν λογικά για έναν αντικειμενικό παρατηρητή, για τους Σπαρτιάτες δεν ήταν καθόλου έτσι. Με το που έφτασαν οι Αθηναίοι, φοβούμενοι οι Σπαρτιάτες έδιωξαν μόνον αυτούς από τους συμμάχους που είχαν καλέσει, αφού τους είπαν ότι δεν χρειάζονται πλέον τη βοήθειά τους. Ο Πλούταρχος λέει «απεπέμψαντο μόνους των συμμάχων ως νεωτεριστάς». Ως νεωτεριστές λοιπόν.

Ο Θουκυδίδης τονίζει πως αυτό το γεγονός της ατιμωτικής αποπομπής των Αθηναίων οδήγησε την Αθήνα στο να παρατήσει τη χαλαρή συμμαχία που είχε μέχρι τότε με τους Λακεδαιμόνιους και να συνάψει καινούργια με τους Αργείους, εχθρούς των Σπαρτιατών. Με άλλα λόγια, ξεκινούσε με γρήγορους ρυθμούς η προετοιμασία για τον Πελοποννησιακό πόλεμο. Ο Κίμων ύστερα από αυτό εξορίστηκε από την πόλη και, όπως ξέρουμε, πέθανε εξόριστος στην Κύπρο, πολεμώντας τους Πέρσες.

Στη σημερινή συγκυρία της καταστροφής της Τουρκίας και της Συρίας, τι άλλο μπορεί κανείς να εκφράσει πέρα από τη θλίψη του για τις απώλειες, συνειδητοποιώντας το μέγεθος της καταστροφής; Κάθε βοήθεια στέλνεται αμέσως για να ανακουφιστούν όσο γίνεται τα άτυχα θύματα. Η Τουρκία όμως απέρριψε τη βοήθεια της Κύπρου που της πρόσφερε αμέσως μετά τον σεισμό. Ορισμένες φορές, στον ιστορικό παραλληλισμό, εντοπίζονται ολότελα χτυπητές και απογοητευτικές ομοιότητες ως επαναλήψεις στο σήμερα.

Η φυσική καταστροφή δεν λαμβάνει υπόψη της κανέναν ανθρώπινο συμβατικό παράγοντα. Καμία πολιτική, κανένα σύνορο, κανέναν φράχτη, είτε αυτό το σύνορο είναι στον Εβρο είτε στο τείχος στο Μεξικό είτε στη μεθοριακή περιοχή της Συρίας - Τουρκίας.

Ολοι εκείνοι που επιβίωσαν από μια τέτοια καταστροφή, καθώς και εκείνοι που βιώνουν μέσα τους την απώλεια των αγαπημένων, συγγενών και φίλων, γνωρίζουν μόνο ένα μέρος στο οποίο βρίσκονται όλοι τους. Και αυτό το μέρος, όπως το μνημείο του Αγνωστου Στρατιώτη, για κάθε άγνωστο στρατιώτη, λέγεται «Σεισματίας τάφος», για κάθε γνωστό ή άγνωστο νεκρό που αφήνει στη μνήμη των ανθρώπων ο σεισμός.

Πέτρος Βρεττάκος

efsyn.gr