Στην Ευρωπαϊκή Ενωση βρίσκεται σε εξέλιξη η συζήτηση πόσο ανεξάρτητα είναι τα ΜΜΕ και πόσο περιφρουρούν τη συντακτική ελευθερία τους. Τον Σεπτέμβριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε επί τάπητος την πρότασή της για νομοθετική κατοχύρωση της συντακτικής ανεξαρτησίας, την «Ευρωπαϊκή Πράξη για τη Δημοσιογραφική Ελευθερία».
Στην Κύπρο και στην Ελλάδα... αυτή η συζήτηση έχει ιδιαίτερη βαρύτητα εν όψει εκλογικών αναμετρήσεων του 2023. Το ερώτημα είναι πολύ συγκεκριμένο: ποιος ελέγχει ποιον; Τα ΜΜΕ την εξουσία ή το αντίστροφο; Μια φράση του απερχόμενου προέδρου Ν. Αναστασιάδη προς δημοσιογράφους βάζει σοβαρές σκιές για το τι συμβαίνει στην πράξη στην Κύπρο εδώ και καιρό (13/10/2020 – βίντεο - «Πολίτης»): «μη μου αναφέρετε Al Jazeera για να μη σας πάρει ο δαίμονας...». Αυτή ήταν η πιο βίαιη αντίδρασή του που κατέγραψε η τηλεοπτική κάμερα, γιατί το Al Jazeera ξεσκέπασε την έκταση της διαφθοράς και του έκλεισε τη βιομηχανία με τα «χρυσά διαβατήρια». Για 8 χρόνια, συντονισμένα οι κρατικοί φορείς διατυμπάνιζαν την πώληση διαβατηρίων. Στην κάθε έξωθεν κριτική, ο Ν. Αναστασιάδης εξαπέλυσε μύδρους εναντίον της Ε.Ε. και διεθνών αποκαλύψεων. Οι λίγοι δημοσιογράφοι εντός Κύπρου που έκαναν αποκαλύψεις στιγματίζονταν ως εχθροί του οικονομικού... θαύματος της Κύπρου.
Τα ΜΜΕ και η διαφθορά
Η δημοσιογραφική ελευθερία στην Κύπρο αποτελεί «μελέτη περίπτωσης» ως προς τις μεθοδεύσεις που μπορεί να κάνει μια κυβέρνηση να τη βάλει στον γύψο. Τι ρόλο διαδραματίζουν σήμερα κυρίαρχα (mainstream) ΜΜΕ στη διερεύνηση και αποκάλυψη της διαφθοράς; Τέσσερα γεγονότα πρέπει να συνυπολογιστούν στην παρακμή της δημοσιογραφικής ελευθερίας των ΜΜΕ ή... «για να μην τα πάρει ο δαίμονας»: πρώτον, η σιγή ή τυπική κάλυψη των περισσοτέρων ΜΜΕ, δεύτερον, ο διαμοιρασμός κρατικών πόρων για διαφήμιση έναντι υποτονικής κριτικής, τρίτον, ο ρόλος ιδιωτικών συμφερόντων πίσω από ιδιοκτήτες ΜΜΕ και τέταρτον, τα σοβαρά ελλείμματα στον πλουραλισμό.
Με βάση τους δείκτες (Παγκόσμια Τράπεζα, Δεκέμβριος 2022), η Κύπρος βουλιάζει στη διαφθορά. Στον Δείκτη Αντίληψης της Διαφθοράς της «Διεθνούς Διαφάνειας - Ιανουάριος 2022, η Κύπρος βρίσκεται στην 52η θέση από 180 χώρες. Στην Ε.Ε. είναι 21η, αφήνοντας πίσω της μόνο χώρες, όπως η Σλοβακία, η Ελλάδα (58η θέση διεθνώς), η Κροατία, η Ρουμανία, η Ουγγαρία και η Βουλγαρία. Για να έχει κάποιος μέτρο σύγκρισης, η Κύπρος βρίσκεται στο επίπεδο χωρών, όπως η Γρενάδα, η Ρουάντα, η Σαουδική Αραβία.
Στα ζητήματα που αφορούν τα ΜΜΕ, η Ε.Ε. αξιολογεί την Κύπρο ως προβληματική στον τομέα της πολυφωνίας (Εκθεση για το Κράτος Δικαίου, 9/2022). Η Επιτροπή αμφισβητεί επίσης την ανεξαρτησία της κρατικής ραδιοτηλεόρασης (ΡΙΚ) και θέτει ερωτήματα για το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ.
Η διεθνής οργάνωση «Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα» (RSF) έχει υποβαθμίσει δραστικά τη δημοσιογραφική ελευθερία στην Κύπρο. Ηταν ψηλά στην 26η θέση (2020), τώρα υπέστη καθίζηση και είναι στην 65η θέση. Αυτή την περίοδο βρίσκεται σε εξέλιξη νέα έρευνα της RSF που συγκεντρώνει στοιχεία απευθείας από δημοσιογράφους, τηρώντας την ανωνυμία τους.
Η RSF είναι επικριτική και για την Ελλάδα, ιδιαίτερα μετά τις αποκαλύψεις για το σκάνδαλο παρακολουθήσεων: «είναι ένας λεκές στην ελληνική δημοκρατία που μεγαλώνει κάθε εβδομάδα», δήλωσε (8/12) στη EURACTIV ο Pavol Szalai, επικεφαλής του γραφείου RSF για την Ε.E. και τα Βαλκάνια, καλώντας τις ελληνικές αρχές να δράσουν επιτέλους και την Ευρώπη να παρέμβει.
Η κατάσταση στην Κύπρο ενδεχομένως να αποδειχθεί πολύ χειρότερη. Αρχισυντάκτες και δημοσιογράφοι δέχονται συνεχώς πιέσεις για να αναπαράγουν την κυβερνητική γραμμή και να μειώσουν την ένταση της κριτικής τους. Προσκρούουν καθημερινά σε αμείλικτα διλήμματα επιβίωσης. Εχουν απέναντί τους, τα σκληρά οικονομικά συμφέροντα και η διαφημιστική πίτα είναι περιορισμένη. Η δε κυβέρνηση μοιράζει χρήματα χωρίς κανέναν έλεγχο.
Μονοδιάστατη πληροφόρηση
Το Προεδρικό Μέγαρο είναι για χρόνια ο πρωταγωνιστής στο παιχνίδι της καθοδηγούμενης πληροφόρησης. Εργοδοτεί πλειάδα υπαλλήλων και από το πρωί καθορίζει την ατζέντα αναπαραγωγής των δραστηριοτήτων της. Τι συνήθως παρακολουθούν το βράδυ οι πολίτες στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων: σχεδόν όλες οι ειδήσεις είναι πανομοιότυπες, χωρίς έρευνα, χωρίς διασταύρωση, χωρίς κριτική. Κάποιες διαφοροποιήσεις έχουν περιστασιακά οι εφημερίδες, αλλά δεν αλλάζουν τον καταιγισμό της μονοδιάστατης και ελεγχόμενης πληροφόρησης. Η υστέρηση στις δημοσιογραφικές αποκαλύψεις έγινε κανόνας. Συχνά συγχέεται με μια σκόπιμη κυβερνητική διαρροή ή είναι αποτέλεσμα «αλληλοφαγώματος» της εξουσίας.
Δυο χρόνια μετά τις αποκαλύψεις γύρω από τα χρυσά διαβατήρια, κυριαρχεί η παραπλάνηση και η συγκάλυψη, παρά η δημοσιογραφική διερεύνηση και η απαίτηση για ευθύνες. Απόδειξη, ελάχιστες υποθέσεις καταχωρήθηκαν στο δικαστήριο. Είναι πλέον προβλεπτό τι θα συμβεί, αφού η μία υπόθεση μετά την άλλη απορρίπτονται ελλείψει τεκμηρίων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Σεπτέμβριος 2022) αμφισβητεί την Γενική Εισαγγελία για την «αποτελεσματική διερεύνηση και εκδίκαση υποθέσεων διαφθοράς στα υψηλά αξιώματα...». Προφανώς, βλέπει τι συμβαίνει. Τα ΜΜΕ δεν βλέπουν;
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εισηγείται «μια δέσμη κανόνων για την προστασία του πλουραλισμού και την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης». Στόχος, να εισαχθούν «εγγυήσεις κατά της πολιτικής παρέμβασης σε δημοσιογραφικά κείμενα». Παράλληλα, να εισαχθούν «κανόνες για την ανεξαρτησία των δημόσιων μέσων ενημέρωσης», «διαφάνεια σε σχέση με το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ιδιωτικών ΜΜΕ», «διαφάνεια σε σχέση με τη χρηματοδότηση των ΜΜΕ με κρατικούς πόρους».
Τα κριτήρια αυτά δείχνουν ότι η «διακηρυκτική ανεξαρτησία» των ΜΜΕ δεν είναι αρκετή. Η δημόσια ραδιοτηλεόραση ΡΙΚ δεν έχει τεκμήριο ανεξαρτησίας. Μέσα από τους διορισμούς η κυβέρνηση ελέγχει τόσο το Διοικητικό Συμβούλιο όσο και τη Διεύθυνση. Ανάλογη σοβαρή έλλειψη διαφανών κριτηρίων στους διορισμούς υπάρχουν και για την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης.
Μέγα ζήτημα προκύπτει σε σχέση με την κατανομή της κρατικής διαφήμισης. Τα πλείστα ΜΜΕ βρίσκονται προ του φάσματος χρεοκοπίας και εξαρτώνται από τη διαφήμιση με δημοσίους πόρους. Η κυβέρνηση αξιοποίησε χρήματα των φορολογουμένων την περίοδο της πανδημίας. Τώρα συνεχίζει αχαλίνωτη την επιχορήγηση των ΜΜΕ, ακόμα και για την προβολή έργων που χρηματοδοτούνται από την Ε.Ε. («Κύπρος του αύριο»). Γιατί τόση κυβερνητική... γενναιοδωρία άραγε;
Το αόρατο «μπρίφινγκ»
Σε όλα τα κράτη υπάρχει θεσμοθετημένη ενημέρωση των δημοσιογράφων σε τακτικές συναντήσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου. Το «μπρίφινγκ» έχει καταργηθεί τα τελευταία οκτώ χρόνια. Ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος Νίκος Χριστοδουλίδης την κατάργησε και τώρα ο «αόρατος» εκπρόσωπος Μ. Πελεκάνος απαιτεί: «στείλτε γραπτώς ερώτημα και [θα δούμε αν] θα σας απαντήσουμε...». Η Ενωση Συντακτών Κύπρου απαιτεί από το 2016 την επαναφορά της καθιερωμένης ενημέρωσης. Το αίτημα εξετάζεται...
Η εξάρτηση από τα χείλη κυβερνητικών στελεχών ήταν το τέχνασμα που επινόησε το Προεδρικό για να επιβάλει την κυβερνητική γραμμή. Ο κυβερνητικός εκπρόσωπος οφείλει να είναι εκτεθειμένος μπροστά σε δημοσιογράφους και να απαντά άμεσα και σε κάθε ερώτημα. Ακολούθως, να κυκλοφορεί αυτούσιες τις ερωτήσεις - απαντήσεις (verbatim). Τώρα αυτός και οι υπουργοί βγαίνουν ξεχωριστά σε εκπομπές, μοιράζουν συνεντεύξεις και δήθεν αποκλειστικότητες. Δεν κρίνονται, απλώς εκδίδουν γραπτές δηλώσεις. Μισθώνουν και μια πλειάδα εκπροσώπους υπουργείων για να γεμίζουν τις εκπομπές των τηλεοράσεων. Ετσι θριαμβεύει η κυβερνητική πολιτική και η δημοσιογραφία των ανακοινωθέντων με τη μέθοδο «αντιγραφή – επικόλληση».
Κυριάκος Πιερίδης (εφημερίδα «Πολίτης» της Κύπρου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου