«Τα συνδικάτα είναι ανθεκτικοί οργανισμοί διότι μπορούν και μετασχηματίζονται»...

Γιάννης Παναγόπουλος*

 

Η δομή της εξουσίας στον εργασιακό χώρο αλλάζει και φαίνεται ότι το επόμενο διάστημα θα υπάρξει άνοδος μιας νέας και πολύ ισχυρότερης ομάδας συνδικάτων που δεν θα βασίζεται μόνο σε παραδοσιακούς τρόπους δράσης, αλλά και στη δύναμη του διαδικτύου.

Στις... μέρες μας, που τα εργασιακά δικαιώματα όχι μόνο συρρικνώνονται, αλλά και αγνοούνται ολοκληρωτικά μερικές φορές, με τις ευέλικτες μορφές απασχόλησης και τη συνεχώς αυξανόμενη ανεργία, οι διεκδικήσεις παραμένουν επίκαιρες, υπενθυμίζοντας ότι η Εργατική Πρωτομαγιά παραμένει το τροχιοδεικτικό, το σύμβολο των ενεργών αγώνων και διεκδικήσεων και όχι απλώς μια μέρα τυπικού εορτασμού.

Η φετινή Πρωτομαγιά βρίσκει την εργατική τάξη μπροστά σε ολοένα πιο ανησυχητικές εξελίξεις. Η χώρα μας παραμένει σε εποπτεία. Η ακρίβεια στα ύψη. Η πανδημική κρίση σε εξέλιξη, με ό,τι έχει επιφέρει σε κοινωνία και οικονομία. Ο πόλεμος, τις οικονομικές συνέπειες του οποίου τώρα μόλις αρχίζουμε να βιώνουμε στην ευρύτερη γειτονιά μας, απειλεί την παγκόσμια ασφάλεια, με τεράστιο κόστος σε ανθρώπινες ζωές να καταγράφεται, ενώ συμβάλλει στην αύξηση των τιμών ειδών πρώτης ανάγκης και του ενεργειακού κόστους σε όλο τον κόσμο.

Και εδώ η κυβέρνηση πρέπει να δώσει τώρα λύσεις. Η μόνη «συνταγή» που είναι άμεσα διαθέσιμη στα χέρια του κυβερνητικού επιτελείου προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτή η βίαιη υποβάθμιση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων είναι η ενίσχυση των διαθέσιμων εισοδημάτων στη μισθωτή εργασία, με προεξάρχουσα την ενίσχυση του κατώτατου μισθού. Κι αυτή η ενίσχυση πρέπει να συνοδευτεί και από τη δημοκρατική επαναρρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και του Συλλογικού Εργατικού Δικαίου. Κάθε μέρα καθυστέρησης επιδεινώνει τη θέση του κόσμου της μισθωτής εργασίας και η ευθύνη βαρύνει εξ ολοκλήρου την κυβέρνηση.

Το ελληνικό συνδικαλιστικό κίνημα καλείται μέσα σε ένα ασφυκτικό-εχθρικό περιβάλλον να υπερασπιστεί τα εργασιακά δικαιώματα και τους ίδιους τους ανθρώπους της μισθωτής εργασίας. Κυρίως όμως καλείται να αναπρογραμματίσει τις λειτουργίες του και να προχωρήσει στον επιβεβλημένο από τα διακυβεύματα και τις προκλήσεις της εποχής μετασχηματισμό του, με μία εκ των βασικών προτεραιοτήτων του τον ψηφιακό μετασχηματισμό του. Αποφεύγοντας τη λογική ότι τα κοινωνικά προβλήματα λύνονται με ένα click σε έναν υπολογιστή, ένα tablet ή ένα κινητό, το νέο μοντέλο συνδικαλιστικής δράσης πρέπει να δώσει ζωή στην καινοτομία με επίκεντρο τον άνθρωπο, συνδυάζοντας την πλούσια κληρονομιά και τις αξίες του συνδικαλιστικού κινήματος με τις αναδυόμενες τεχνολογίες διαδικτύου. Δεν αναφέρομαι βεβαίως στους πρόσφατους κυβερνητικούς πειραματισμούς (βλ. ΓΕΜΗΣΟΕ), οι οποίοι τη μόνη «καινοτομία» που φέρνουν είναι τα πρόσθετα γραφειοκρατικά εμπόδια στην άσκηση των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων. Πρόχειρες δηλαδή παρεμβάσεις δίχως σχεδιασμό, στη λογική «κάνοντας και βλέποντας», υποκινούμενες πολλές φορές από ιδεοληψίες και δογματισμούς που αποσκοπούν στον έλεγχο και την καθυπόταξη του συνδικαλιστικού κινήματος σε κομματικές σκοπιμότητες.

Μιλώ για διαδραστικές ψηφιακές πλατφόρμες μέσα από τις οποίες μπορούν να προωθούνται η ψηφιακή και η οικονομική δημοκρατία και η κουλτούρα του δημοκρατικού διαλόγου. Διαδραστικές πλατφόρμες όπου θα ακούγεται και η φωνή των ασυνδικάλιστων εργαζομένων που απασχολούνται σε μικρές και διάσπαρτες επιχειρήσεις, των ψηφιακών νομάδων, των ατόμων που υπόκεινται σε διακρίσεις ή που ανήκουν σε ειδικές κοινωνικές κατηγορίες. Συναδέλφισσες και συνάδελφοι που μέχρι σήμερα βρίσκονται εκτός του πεδίου εκπροσώπησης των συνδικάτων θα μπορούν μέσα από αυτές τις διαδραστικές πλατφόρμες να αναδεικνύουν καλύτερα τα προβλήματα, τις καταγγελίες, τις ιδέες και τις προτάσεις τους. Ολες και όλοι αυτοί έχουν δικαιώματα και η ΓΣΕΕ οφείλει να τους δώσει βήμα μέσω της τεχνολογίας να παρέμβουν και να συμμετάσχουν.

Επίσης, αποδεικνύεται καθημερινά ότι ένα παγκόσμιο οικοσύστημα συνδικάτων, σε συνεργασία με κινήματα όπως αυτό του Ελεύθερου Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα, μπορεί να καταπολεμήσει την ανασφάλεια των εργαζομένων στη σημερινή οικονομία τού «ο νικητής τα παίρνει όλα». Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι το διαδίκτυο ανήκει σε όλους και λειτουργεί διαφορετικά. Η αμειβόμενη εργασία που εκτελούν οι χρήστες σε ψηφιακές πλατφόρμες επιτρέπει στους μετόχους-ιδιοκτήτες να αμφισβητήσουν τα δικαιώματα των εργαζομένων που κερδήθηκαν μέσω αγώνων τον περασμένο αιώνα. Εκατομμύρια νέοι επιστήμονες και εργαζόμενοι αναταξινομούνται ως «εργολάβοι» και χάνουν δικαιώματα όπως η ελάχιστη προστασία μισθών και η συλλογική διαπραγμάτευση. Οι εφαρμογές της λεγόμενης «sharing economy» επιτρέπουν στους ιδιοκτήτες αυτών των εφαρμογών να ασκούν πιέσεις ακόμα και στις κυβερνήσεις για να κάνουν χώρο στις δήθεν «καινοτόμες» πρακτικές τους, παρά τις δυσμενείς μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στον κόσμο της εργασίας.

Μετασχηματισμός

Ποια πρέπει λοιπόν να είναι η δική μας απάντηση σε αυτού του τύπου τις προκλήσεις; Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις των εργαζομένων σε μεγάλο βαθμό παρουσιάζουν σημαντικές αδυναμίες. Θα αποτελούσε εύκολη εξήγηση να τις αποδώσουμε στους συνδικαλιστές. Οι αδυναμίες του συνδικαλιστικού κινήματος κυρίως εντοπίζονται στο γεγονός ότι τα τελευταία τριάντα χρόνια έχει αλλάξει το μοντέλο οργάνωσης της εργασίας και εκλείπουν οι μεγάλες βιομηχανίες που απασχολούσαν χιλιάδες εργαζομένους. Η δυσκολία συσπείρωσης των εργαζομένων γύρω από τα συνδικάτα αλλά και η μείωση της πυκνότητας των εργαζομένων που συμμετέχουν αποτελούν αντικείμενο έντονου προβληματισμού και διαλόγου στο εσωτερικό μας για την αναθεώρηση των πολιτικών του συνδικαλιστικού κινήματος.

Ποτέ άλλοτε στον ευρωπαϊκό χώρο το συνδικαλιστικό κίνημα δεν έχει πολεμηθεί τόσο όσο στις μέρες μας. Σήμερα δεν τίθενται υπό αμφισβήτηση μόνο επιμέρους πλευρές ή συγκεκριμένα περιεχόμενα της συνδικαλιστικής δράσης. Αμφισβητούνται τα ίδια τα συνδικάτα ως θεσμός. Κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να μας κινητοποιήσει άμεσα.

Πρόσφατη έρευνα στις ΗΠΑ τον περασμένο Σεπτέμβριο έδειξε ότι το 77% των ανθρώπων της Gen Z, δηλαδή της γενιάς που έχει γεννηθεί μετά το 1996, τάσσονται υπέρ των συνδικάτων. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι θα επιλέξουν να ενταχθούν και σε κάποιο από αυτά, αλλά δείχνει μια αλλαγή στάσης. Ειδικά στους κλάδους των υπηρεσιών και των μέσων ενημέρωσης καταγράφεται έντονο ενδιαφέρον για συμμετοχή σε σωματεία. Είναι οι νέοι που έχουν δει τις ευκαιρίες για τη γενιά τους να εξαφανίζονται και φοβούνται ότι θα είναι σε πολύ χειρότερη οικονομική θέση από τους γονείς τους. Ωστόσο, είναι σαφές ότι κυρίως οι εργαζόμενοι σε εταιρείες τεχνολογιών ακολουθούν ένα πολύ διαφορετικό μονοπάτι άσκησης πίεσης και διεκδικήσεων, τα social media. Γνωρίζουν πώς να τα χρησιμοποιήσουν στις δράσεις τους τόσο για να τις συντονίσουν όσο και για να έχουν πολύ ευρύτερο αντίκτυπο.

Τα social media λειτουργούν ως τεράστιος μοχλός δυνάμεων και μπορούν να οδηγήσουν σε μποϊκοτάζ, να στηλιτεύσουν συμπεριφορές στελεχών εταιρειών, ακόμη και να προκαλέσουν την παρέμβαση της εκάστοτε κυβέρνησης. Η δομή της εξουσίας στον εργασιακό χώρο αλλάζει και φαίνεται ότι το επόμενο διάστημα θα υπάρξει άνοδος μιας νέας και πολύ ισχυρότερης ομάδας συνδικάτων που δεν θα βασίζεται μόνο σε παραδοσιακούς τρόπους δράσης, αλλά και στη δύναμη του διαδικτύου. Πρόσφατο παράδειγμα στη χώρα μας η περίπτωση της efood. Αλλά και στο εξωτερικό. Νέα συλλογικά υποκείμενα εκπροσώπησης των εργαζομένων δημιουργούνται και επηρεάζουν τις αποφάσεις μεγάλων τεχνολογικών ομίλων όπως η Amazon, η Google, η Facebook.

Τα συνδικάτα είναι ανθεκτικοί οργανισμοί διότι μπορούν και μετασχηματίζονται. Ενας τέτοιος μετασχηματισμός είναι επιβεβλημένος και σήμερα. Διότι μετασχηματίζεται η ίδια η βάση της οργανωμένης εργασίας και αποκόπτονται οι προσβάσεις των εργαζομένων σε συλλογικές μορφές δράσης και έκφρασης. Τα συνδικάτα διαχρονικά έχουν αποδείξει ότι είναι σε θέση να δίνουν στρατηγικές απαντήσεις σε κάθε πρόκληση. Σε έναν κόσμο που αλλάζει, τα συνδικάτα πρέπει να αλλάζουν κι αυτά. Σήμερα είναι αναγκαίο να δημιουργηθεί στο εσωτερικό του συνδικαλιστικού κινήματος μια μεγάλη συμπαράταξη εργαζομένων, η οποία σεβόμενη τον ιδεολογικό και κομματικό πλουραλισμό θα ενοποιήσει τις δυνάμεις της εργασίας κάτω από κοινούς στόχους και οράματα.

* Πρόεδρος της ΓΣΕΕ

efsyn.gr