Η πτώση...

Όταν πρωτάκουσα το σύνθημα «επιστροφή στην κανονικότητα», χαμογέλασα. Η αφίσα των προβάτων που επιστρέφουν στην κανονικότητα («Retour à la normale…») από την κατάληψη της Ναντέρ το ’68 φαντάστηκα πως θα μας κατατρέχει. Κι όμως, το σύνθημα επιμένει. Οι... αναγωγές στη συνθηματολογία του Πινιέρα και της χιλιανής εξέγερσης είναι γνωστές και προφανείς. Η αντίστιξη της κανονικότητας προς τον αριστερό λαϊκισμό έχει σχολιαστεί. Φίλοι ήδη θυμήθηκαν τον Φουκώ και τον Μουζέλη. Εμένα όμως μου ήρθε κατά νου η μεταπολεμική «Επιστροφή στην Τάξη», ο Κοκτώ, το «L'éternel retour» κι ο Ντεριντά, που πάντως δεν τον προτιμώ. Το σύνθημα μου φάνηκε σαν μια ατέρμονη επιστροφή (όχι σε, αλλά) προς ένα άπιαστο, απατηλό ιδανικό συντήρησης. Μετά τα πρώτα απανωτά λοκντάουν (ο Καθηγητής ορθώς θα υποδείκνυε εδώ το ελληνικότερον «απαγόρευση κυκλοφορίας»), σκέφτηκα πως το ζητούμενο εξαρχής δεν ήταν η επιστροφή στην κανονικότητα, αλλά η επιστροφή στην επιστροφή (sic) στην κανονικότητα, που τόσο ευκολύνει το κυβερνάν. Με δυο λόγια, normalité à venir. Στην κυβέρνηση, σκέφτηκα, δεν έχουν ξεσηκώσει απλώς τον Ντεριντά. Τον έχουν ξεπεράσει. Έσφαλα. Γιατί αν είχα διαβάσει καλά τον Ντεριντά μου, θα είχα ήδη αντιληφθεί πως η κανονικότητα δεν φτιάχνεται από μόνη της, με υλικά δικά της.

Και τώρα που ο πολύς Κοκτώ κι ο Ντεριντά έκαναν πολλούς να εγκαταλείψουν τη βάρκα της ανάγνωσης, συνεχίζω με όσους θα ήθελαν να ακούσουν.

Η επιστροφή στην υγειονομική κανονικότητα αργεί και η κυβέρνηση επιταχύνει. Αφού δεν θα μπορέσει να γιορτάσει την Επέτειο όπως θα ήθελε, το στοίχημα πλέον εντοπίζεται σε δύο κινήσεις τακτικές: η πρώτη αφορά το άνοιγμα της αγοράς, η δεύτερη τις εκλογές αρχές του θέρους, ώστε να εκκινήσει κανονικά η «επιστροφή στην κανονικότητα». Μα όσο η κανονικότητα παραμένει ασαφής, η κυβέρνηση θα χρειαστεί την Αριστερά για να την προσδιορίσει. Έτσι συμβαίνει πάντοτε με κάθε έννοια απόλυτη κι απατηλή, που έχουμε ήδη αναγνωρίσει ως θετική. Κι έτσι αντί να συμφωνήσουμε πώς καταρχήν θα έπρεπε να ορίσουμε την «κανονικότητα», όπως και τη δικαιοσύνη, την ελευθερία ή τη δημοκρατία, καταντούμε να τις «υπηρετούμε» απλώς εξαλείφοντας όποιον και ό,τι ορίσαμε ότι τις επιβουλεύεται.

Είτε επειδή ο χρόνος πιέζει είτε επειδή η κανονικότητα είναι θολή, το ασφαλέστερο εργαλείο εν προκειμένω είναι η απόπειρα εδραίωσής της μέσω της πάταξης της αντικανονικότητας. Κι εδώ η Αριστερά είναι χρήσιμη. Το ζήτημα δεν είναι απλώς η πόλωση, όπως αφελώς επιμένει η Αριστερά. Η πόλωση γεννά ιδεολογικό αντίπαλο, κανονικό εχθρό, κοινοβουλευτική αντιπαράθεση. Η πόλωση δεν γεννά τον αντάρτη, τον οντολογικό εχθρό, που πρέπει να παταχθεί, να εξοντωθεί, να Πέσει. Μην απορείτε λοιπόν που με non papers και δηλώσεις σκόρπιες αναπαράγεται η ιδεολογία περί όσων «δεν είναι σαν κι εμάς», των αντικανονικών, όσων δικαιωματικά και απροβλημάτιστα μπορούν και πρέπει να δέρνονται και να προσάγονται. Η διαδικασία είναι θεοποιητική. Αφού είναι αδύνατον να γνωρίσουμε και να αναπαραστήσουμε τον Θεό, κατακρημνίζουμε τον Σατανά. Απεταξάμην!

Η κυβέρνηση έχει ήδη αντιληφθεί ότι η διαιώνιση της κατάστασης εξαίρεσης στο όνομα της πανδημίας βρίσκει κοινωνικές αντιστάσεις. Ο κόσμος κουράστηκε, ασφυκτιά, πνίγεται ψυχολογικά και οικονομικά. Δεν θέλει να δει τον κίνδυνο και, αν τον βλέπει, είναι σε αδιέξοδο. Ένα σημαντικό και αυξανόμενο πάντως μέρος της κοινωνίας, που δεν αυτοτοποθετείται απαραίτητα στον χώρο της Αριστεράς, ήδη θεωρεί πως η κυβέρνηση δεν νομιμοποιείται να συνεχίζει να επικαλείται την πανδημία, ενόσω έπραξε ελάχιστα για να ενισχύσει την αποτελεσματική αντιμετώπιση του προβλήματος. Ένα επίσης μεγάλο μέρος της κοινωνίας, ακόμη το μεγαλύτερο, δεν θέλει ούτε να το αποδεχθεί ούτε να το δει. Όμως ο αριθμός των οικογενειών που μέλη τους χαροπαλεύουν ή πεθαίνουν εκτός ΜΕΘ αυξάνεται. Ο θρήνος κι η οργή δύσκολα αντισταθμίζονται πλέον ιδεολογικά. Η κατάσταση διέφυγε του κυβερνητικού ελέγχου και απαιτείται ένα νέο αφήγημα εξαίρεσης. Η Πτώση της Αριστεράς θα το προσφέρει.

Η κατάσταση εξαίρεσης μετατοπίζεται σταδιακά με ομόκεντρους κύκλους από τα σύνορα στα αστικά κέντρα, σαν βότσαλο σε ήρεμα νερά σε βίντεο rewind. Το νομικό καθεστώς που ρυθμίζει τα των ειδικών φρουρών που πλέον δρουν στα αστικά κέντρα για την επιβολή των υγειονομικών μέτρων κι απ’ τον Σεπτέμβρη στα Πανεπιστήμια ως ΟΠΠΙ, είναι κοινό με αυτό των συνοριακών φυλάκων. Αφού ορίσαμε τους πρόσφυγες ως λαθρομετανάστες, ως κίνδυνο εθνικό που επιβουλεύεται την εθνική μας ασφάλεια κι «ομοιογένεια», είμαστε έτοιμοι να αναζητήσουμε ανάλογους εχθρούς εντός των τειχών. Ίσως τίποτε δεν σηματοδοτεί εντονότερα την κρίση του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας, που επιτάσσει η κατάσταση εξαίρεσης, από τη σύγχυση των ορίων μεταξύ στρατού κι αστυνομίας. Αυτό θα έπρεπε να το είχαμε αντιληφθεί ήδη από τη δυτική εμπειρία μετά την 11η Σεπτεμβρίου.

Ο νέος «φανατικός», ο νέος «πεπτωκώς» είναι ο εχθρός της κανονικότητας. Αν η κυβέρνηση δεν αναθεωρήσει την τακτική της, δεν αποκλείεται να μιλούμε για τον Αριστερό ως τον σύγχρονο φαρμακό των αρχαίων ή τον σύγχρονο hostis humani generis των Ρωμαίων. Είναι περιττό να σχολιαστούν οι συνέπειες για τη δημοκρατία. Αν πάντως ισχύουν τα παραπάνω, η παρουσία και δράση των ειδικών φρουρών στα αστικά κέντρα, με ό,τι αυτό είδαμε ότι συνεπάγεται, δεν ήταν απλώς ένα τραγικό σφάλμα, για το οποίο η πολιτική και αστυνομική ηγεσία θα έπρεπε να αναλάβουν την ευθύνη. Ήταν μια συνειδητή επιλογή, επιβεβλημένη στα μάτια της κυβέρνησης από την παρουσία και δράση αντικανονικών εχθρών στις γειτονιές κανονικών ανθρώπων. Αυτό είναι το μήνυμά της. Το σφάλμα όμως της κυβέρνησης είναι ότι ενόσω αδυνατεί να εκπληρώσει την υποσχόμενη επιστροφή, δεν θα παράγει μόνο νέες καταστάσεις εξαίρεσης, αλλά και περισσότερες αντικανονικότητες από όσες χρειάζεται για να παραμείνει στην εξουσία.

Γιατί, πώς αλλιώς τη φανταζόσασταν αυτήν την «επιστροφή στην κανονικότητα»;

 Δημήτρης Ακριβούλης  (Αναπλ. Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Τμήμα Βαλκανικών, Σλαβικών και Ανατολικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και συντονιστής (με τον Καθηγητή Κυριάκο Κεντρωτή) της σειράς Ανοιχτών Διαλέξεων διεθνούς πολιτικής θεωρίας Politics First.

Πρόσφατη δημοσίευση:

Beyond Suspicion: Humanitarian Intervention and the Hermeneutics of Suspicion and Naïveté, London: Routledge (Interventions), υπό έκδοση).

2020mag.gr