Πενήντα χρόνια...

...από τη γονυκλισία του Βίλι Μπραντ...

H γονυκλισία του Β. Μπραντ στις 7 Δεκεμβρίου 1970 στη Βαρσοβία άνοιξε το δρόμο για τη συμφιλίωση Πολωνίας-Γερμανίας. Στη Δ. Γερμανία πολλοί την θεωρήσαν υπερβολική. Στην Πολωνία κάποιοι την... θεωρούν ακόμη «δίχως νόημα».

Η γονυκλισία του Βίλι Μπραντ κράτησε μόνο 30δευτερόλεπτα. Κι όμως έγραψε ιστορία. Toν Δεκέμβριο του 1970 ο σοσιαλδημοκράτης Βίλι Μπραντ ήταν ο πρώτος Γερμανός καγκελάριος που πάτησε σε πολωνικό έδαφος. Ο

Β´ Παγκόσμιος Πόλεμος, η ναζιστική κατοχή στην Πολωνία, το Ολοκαύτωμα είχαν τελειώσει 25 χρόνια πριν. Στόχος του ταξιδιού του Βίλι Μπραντ στη Βαρσοβία ήταν η επανεκκίνηση των γερμανοπολωνικών σχέσεων. 

Το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου 1970 ο Μπραντ κατέθεσε στεφάνι στο μνημείο για την εξέγερση του γκέτο της Βαρσοβίας, τιμώντας τους Εβραίους που έχασαν ηρωικά τη ζωή τους δείχνοντας θάρρος μέσα στην απελπισία τους ενάντια στους Γερμανούς βασανιστές τους. Αφού κατέθεσε το στεφάνι ο Βίλι Μπραντ έκανε μερικά βήματα πίσω και έπεσε στα γόνατα. Αμέσως γύρω του μαζεύτηκαν οι φωτογράφοι που βρίσκονταν εκεί. Ήξεραν ότι οι φωτογραφίες τους θα έκαναν τον γύρο του κόσμου.

«Όταν η γλώσσα αποτυγχάνει»

«Στην άβυσσο της γερμανικής ιστορίας και υπό το βάρος εκατομμυρίων δολοφονημένων ανθρώπων έκανα ό,τι μπορεί να κάνει ένας άνθρωπος, όταν η γλώσσα αποτυγχάνει» έγραψε αργότερα στα απομνημονεύματά του ο Βίλι Μπραντ για εκείνη τη στιγμή. Ήταν μια πράξη εξιλέωσης, επηρεασμένη από τα τελετουργικά της χριστιανικής παράδοσης. Προσευχήθηκε για τη συγχώρεση των Γερμανών, είχε πει ο Μπραντ. Ως πολέμιος πάντα των ναζί, ήθελε να ζητήσει συγχώρεση για τον λαό του. Ήταν όμως μια προμελετημένη κίνηση; «Όχι, δεν ήταν» γράφει ο Μπραντ. «Οι στενοί συνεργάτες μου δεν εξεπλάγησαν λιγότερο από τους δημοσιογράφους και τους φωτογράφους που βρίσκονταν γύρω μου».

Η πολωνική κυβέρνηση εξεπλάγη επίσης με την κίνηση του Μπραντ, αναφέρει ο ιστορικός Κρίστοφ Ρουχνίεβιτς από το Πανεπιστήμιο του Βρότσλαβ. Μέχρι τότε υπήρχαν μόνο οι «κακοί Γερμανοί», οι εγκληματίες πολέμου. «Και τότε έρχεται ξαφνικά ένας Γερμανός καγκελάριος που γονατίζει και δείχνει έτοιμος να ζητήσει εξιλέωση». Οι τότε κυβερνώντες την ερμήνευσαν σωστά ως κίνηση συμφιλίωσης. «Όμως η κομματική προπαγάνδα στην Πολωνία δεν άδραξε την ευκαιρία για να αλλάξει την αρνητική εικόνα της Γερμανίας», παρατηρεί ο Πολωνός καθηγητής. Αλλά πώς αντέδρασε ο απλός κόσμος στην Πολωνία; Σύμφωνα με τον Ρουχνίεβιτς πολλοί δεν το κατάλαβαν καν, διότι η συγκεκριμένη φωτογραφία δεν πέρασε ποτέ στον πολωνικό τύπο της εποχής. Οι πολιτικές συνέπειες της κίνησης Μπραντ φάνηκαν πολλά χρόνια αργότερα. Και στη Γερμανία; «Εκεί έσπασε ένα ταμπού», αναφέρει στην DW η ιστορικός Κριστίνα Μάιερ από το Ίδρυμα Βίλι Μπραντ. Κι αυτό διότι εκείνη την εποχή η πλειοψηφία των Γερμανών δεν φαινόταν ακόμη έτοιμη να ζητήσει συγγνώμη για τα ναζιστικά εγκλήματα. Μάλιστα σε δημοσκόπηση του 1970 ένας στους δύο Δυτικογερμανούς θεωρούσε την κίνηση του Βίλι Μπραντ υπερβολική.

Όμως η επίσκεψη Μπραντ στη Βαρσοβία δεν σημαδεύτηκε μόνο από τη γονυκλισία. Ο Μπράντ υπέγραψε επίσης στην πολωνική πρωτεύουσα τη Συμφωνία της Βαρσοβίας (Γερμανίας – Πολωνίας) ως καγκελάριος της Δυτικής Γερμανίας, αποδεχόμενος την απώλεια των πρώην γερμανικών ανατολικών εδαφών που περιήλθαν μετά το τέλος του πολέμου στην Πολωνία. Η συντηρητική αντιπολίτευση του CDU/CSU ωστόσο δεν στήριξε την κίνηση Μπραντ, τον οποίο αποκάλεσε «προδότη». Ωστόσο σήμερα οι ιστορικοί αποτιμούν την στάση του Βίλι Μπραντ έναντι της Πολωνίας ως ένα βήμα προς τη Γερμανική Επανένωση του 1990. Σύμφωνα με την Μάιερ η «Oστπολιτίκ» του Βίλι Μπραντ ήταν ένα ορόσημο για την προσέγγιση Δύσης-Ανατολής την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Σηματοδότησε επίσης την απαρχή μιας μακράς πορείας που θα οδηγούσε μελλοντικά σε μια αγαστή, εταιρική σχέση μεταξύ Πολωνίας και Γερμανίας στο πλαίσιο της Ενωμένης Ευρώπης.

50 χρόνια μετά

Σήμερα, 50 χρόνια μετά την ιστορική επίσκεψη Μπραντ στη Βαρσοβία, η εταιρική σχέση Γερμανίας-Πολωνίας διέρχεται μια νέα κρίση. Αυτή τη φορά στην Πολωνία δεν βρίσκεται στην εξουσία ένα κομμουνιστικό καθεστώς αλλά η υπερσυντηρητική κυβέρνηση του PiS. Οι λέξεις που κυριαρχούν στα πολωνικά πρωτοσέλιδα όταν αναφέρονται πια στο Βερολίνο είναι κυρίως «δυσπιστία» και «αποξένωση». Ξανά και ξανά οι σκιές του παρελθόντος επιστρέφουν και επικαλύπτουν τις σχέσεις καλής γειτονίας. «Υπό το πρίσμα των τελευταίων ετών μπορώ να δω την γονυκλισία Μπραντ ως μια κίνηση δίχως νόημα» ανέφερε στην DW o πολιτικός του PiS Aρκάντιους Μουλάρτσικ, ο οποίος προεδρεύει της κοινοβουλευτής επιτροπής για τις πολωνικές αξιώσεις για πολεμικές αποζημιώσεις από τη Γερμανία. 

«Οι Γερμανοί έχουν κάνει τέτοιες χειρονομίες προς τους Πολωνούς εδώ και χρόνια. Για μένα, δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια αυταπάτη» αναφέρει ο πολιτικός του PiS. Οι απόψεις του αντικατοπτρίζουν τη στάση του PiS απέναντι στη Γερμανία αναφορικά με τη διαχείριση του παρελθόντος. Ευρέως διαδεδομένη είναι επίσης η άποψη ότι η κίνηση Μπραντ ωφέλησε μόνο την εικόνα της Γερμανίας στο εξωτερικό και λιγότερο τους Πολωνούς. Σύμφωνα με τον ιστορικό Ρουχνίεβιτς οι σημερινές σχέσεις Πολωνίας-Γερμανίας θυμίζουν πολύ τη δεκαετία του ´70. «Η συμβολική διάσταση της κίνησης συμφιλίωσης του Μπραντ δεν έχει ακόμη εμπεδωθεί», αναφέρει.

Στη Γερμανία η ιστορική κίνηση έχει χαραχτεί πάνω σε νόμισμα των 2 ευρώ, ενώ φέτος κυκλοφορεί και επετειακό γραμματόσημο με τη γονυκλισία Μπραντ. Επιπλέον, στα πλαίσια μίας εκδήλωση ιστορικοί όπως ο Ρουχνίεβιτς αναμένεται να συζητήσουν για τη Συμφωνία της Βαρσοβίας του 1970 και τις συνέπειές της. Από την πολωνική πλευρά δεν έχει προγραμματιστεί τίποτα για την επέτειο των 50 χρόνων. Ωστόσο ένα μνημείο στην Πλατεία Βίλι Μπραντ της Βαρσοβίας, πολύ κοντά στο σημείο όπου έγινε η ιστορική γονυκλισία, βρίσκεται πάντα καλογυαλισμένο για να θυμίζει την ημέρα εκείνη...

Deutsche Welle