Πολίτης Τραμπ...

Άρης Χατζηστεφάνου 

 Πριν από οκτώ δεκαετίες ο Όρσον Γουέλς προέβλεψε με τρομακτική ακρίβεια την άνοδο και την πτώση του Ντόναλντ Τραμπ στον κόσμο των επιχειρήσεων και της πολιτικής. Είναι όμως η ταινία του ο καλύτερος σύμβουλος για όσους θέλουν να καταλάβουν το νόημα του... τραμπισμού; 

Σε μια σκηνή της ταινίας «Πολίτης Κέιν», οι διευθυντές της εφημερίδας New York Enquirer, ιδιοκτησίας του Τσαρλς Φόστερ Κέιν (Ορσον Γουέλς) έχουν προετοιμάσει δυο διαφορετικά εξώφυλλα για την επόμενη ημέρα των εκλογών, στις οποίες ο Κέιν διεκδικούσε τη θέση του κυβερνήτη της Νέας Υόρκης. Εάν κέρδιζε, ο τίτλος θα έγραφε «Ο Κέιν εξελέγη». Εάν έχανε, όπως και συνέβη, η πρώτη σελίδα θα έφερε τον τίτλο «Νοθεία στις κάλπες».

 Η απόφαση του Ντόναλντ Τραμπ να αμφισβητήσει τη νομιμότητα των προεδρικών εκλογών δεν είναι η μόνη κίνηση που μοιάζει να βγαίνει αυτούσια από την ταινία του Ορσον Γουέλς. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο Κέιν υπόσχεται να βάλει φυλακή τον βασικό του πολιτικό αντίπαλο με τον ίδιο ακριβώς τρόπο με τον οποίο ο Τραμπ ζητούσε το 2016 τη σύλληψη της Χίλαρι Κλίντον (με το σύνθημα Lock Her Up – Κλείστε τη μέσα).

 Επίσης η εργαλειακή σχέση του με τις γυναίκες, η άνευ όρων εγωπάθειά του και η ανώφελη και επιδεικτική συσσώρευση υλικών αγαθών δίνουν την εντύπωση ότι ο Ντόναλντ Τραμπ σχεδόν έχει στήσει τη ζωή του επάνω στον ήρωα της ταινίας. Ηδη από το 1992 ο Τραμπ είχε δηλώσει, σε ανύποπτο χρόνο, ότι πρόκειται για την αγαπημένη του ταινία, ενώ το 2016 εμφανίστηκε σε ένα μίνι βίντεο σαν κριτικός κινηματογράφου για να εξηγήσει τι είχε καταλάβει από το αριστούργημα της έβδομης τέχνης. Οι δημοσιογράφοι, βέβαια, που το παρακολούθησαν τότε κατέληξαν ομόφωνα στο συμπέρασμα ότι δεν είχε καταλάβει απολύτως τίποτα. 

Με ένα από τα γνωστά συνειρμικά παραληρήματά του, ο μελλοντικός πρόεδρος ψέλλιζε κάτι για τη «συσσώρευση» υλικών αγαθών, η οποία δεν φέρνει πάντα την ευτυχία, αλλά κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο Τσαρλς Φόστερ Κέιν απέτυχε στη ζωή του γιατί είχε επιλέξει... τη λάθος γυναίκα. 

Παρά ταύτα η σύγκριση του Τραμπ με τον πολίτη Κέιν συνεχίζει να κεντρίζει το ενδιαφέρον δημοσιογράφων και σχολιαστών. Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2020, μάλιστα, ο σκηνοθέτης Ρόμπερτ Ορλάντο παρουσίασε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο Citizen Trump, στο οποίο πραγματοποιεί μια εξαντλητική (αν και συχνά μηχανιστική) αντιπαραβολή της ζωής του Τσαρλς Φόστερ Κέιν με αυτή του Ντόναλντ Τραμπ. 

 Το πρόβλημα με το αριστούργημα του Ορσον Γουέλς (αλλά και το ντοκιμαντέρ του Ορλάντο) είναι ότι περιγράφουν με εξαιρετικές λεπτομέρειες τον Ντόναλντ Τραμπ, αλλά όχι αναγκαστικά το φαινόμενο του τραμπισμού. Παρά το γεγονός ότι ο Γουέλς χρησιμοποίησε συνεχή φλας μπακ, τινάζοντας στον αέρα τη γραμμική αφηγηματική δομή που κυριαρχούσε μέχρι τότε στο Χόλιγουντ, η ιστορία του έχει αρχή μέση και τέλος: η αυτοκρατορία του πολίτη Κέιν είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον πρωταγωνιστή και ακολουθεί την πορεία του από την απόλυτη δόξα στην παρακμή. 

 Αντίθετα το φαινόμενο του τραμπισμού δεν ακολουθεί τη διαφαινόμενη πορεία φθοράς του Ντόναλντ Τραμπ (εκτός αν ο ίδιος πραγματοποιήσει πραξικόπημα στην Ουάσινγκτον). «Ισως μια ημέρα», έγραψε αυτή την εβδομάδα ο αρθρογράφος του Guardian, Αντίτια Τσακραμπόρτι, «να σύρουν τον Τραμπ έξω από τον Λευκό Οίκο. Τα νύχια, από τα μικρά δαχτυλάκια του, θα σκάψουν το βαρύ δρύινο τραπέζι αλλά η Trumpland, η χώρα που αγνόησε τους πολιτικούς, τους δημοσκόπους και τους δημοσιολόγους και του χάρισε τον Λευκό Οίκο το 2016, θα συνεχίσει να υπάρχει και χωρίς αυτόν». 

 Σε μια σπάνια ταξική ανάλυση, ο Τσακραμπόρτι αντί να περιγράφει την πορεία του Τραμπ εξηγεί την άνοδο του τραμπισμού παρακολουθώντας μια αμερικανική μικροαστική οικογένεια που συνθλίβεται από την οικονομική κρίση. Αν ήταν σκηνοθέτης, και όχι δημοσιογράφος του Guardian, θα ήταν ο ήσυχος Κεν Λόουτς και όχι o πομπώδης όσο και αριστουργηματικός Ορσον Γουέλς. Παρόλα αυτά υπάρχει ακόμη ένα στοιχείο στον «Πολίτη Κέιν» που θα μπορούσε να μας βοηθήσει να καταλάβουμε το βαθύτερο νόημα του τραμπισμού - αρκεί να ξεχάσουμε για λίγο την πρωταγωνιστική φιγούρα του Κέιν και να σταθούμε στη σκηνοθετική γλώσσα, η οποία εν τέλει αποτελεί μια πολιτική και φιλοσοφική προσέγγιση.

 Πρωτάρης ακόμη στον κόσμο της σκηνοθεσίας, ο Ορσον Γουέλς πειραματίστηκε αναμιγνύοντας κινηματογραφικές τεχνικές που δανειζόταν από άλλους σκηνοθέτες, σεναριογράφους και διευθυντές φωτογραφίας. H τεχνική του deep focus (πλάνα με μεγάλο βάθος πεδίου όπου όλα τα στοιχεία εμφανίζονται καθαρά στην οθόνη) έδινε για πρώτη φορά στον θεατή τη δυνατότητα να παρακολουθεί παράλληλες ιστορίες που διαδραματίζονταν στο ίδιο πλάνο. 

 Ο σκηνοθέτης δεν καθοδηγεί το μάτι του θεατή, αλλά τον αφήνει ελεύθερο να επιλέξει που θα εστιάσει την προσοχή του. Αντίστοιχα ο θεατής μπορεί να επιλέξει ποια από τις υποκειμενικές αφηγήσεις που ακούγονται για τη ζωή του Τσαρλς Φόστερ Κέιν θα συγκρατήσει ως αληθινή. Η πραγματικότητα γίνεται έτσι πολυεπίπεδη χωρίς τα απλουστευτικά σχήματα με τα οποία προσπαθούμε συχνά να την ερμηνεύσουμε.

 Η ταινία του Ορσον Γουέλς, που σύντομα θα γιορτάσει τα 80 της χρόνια, είναι ένα πολύτιμο εργαλείο για να κατανοήσουμε την πορεία ανθρώπων όπως ο Ντόναλντ Τραμπ. Αρκεί να μην ξεχνάμε ότι αυτοί δεν είναι πάντα πρωταγωνιστές, αλλά κομπάρσοι μιας ιστορίας που εξελίσσεται κάπου στο βάθος. 

Πηγή:info-war.gr