Ο «τουρίστας» και ο «πρόσφυγας»...

 Για αρκετούς φαντάζει αποκρουστικό οποιοδήποτε μοντέλο κοινωνικής ποικιλομορφίας στην Ελλάδα (κοινωνική ένταξη, χωνευτήρι, πολυπολιτισμικότητα, κοινοτισμός). Και αυτό, εν μέρει, συνδέεται με τη χρόνια αναποτελεσματικότητα των κοινωνικοπολιτικών θεσμών και τη... μόνιμη λαϊκή καχυποψία απέναντι στους πολιτικούς εκφραστές και τους ντίλερ μιας φαντασιακής –κατά τα άλλα– ελληνοπρέπειας και «πολιτισμικής καθαρότητας». 

 Μήπως είναι αυτονόητος ο κομπασμός των μιντιαρχών και των σταυλιζομένων τους ότι, τάχα, ασχολούνται με τον εθνικό πολιτισμό και τη λαϊκή διαπαιδαγώγηση, ενώ στην πραγματικότητα ταΐζουν από το πρωί έως το βράδυ τα κοινό τους με εθνοχωριατισμό, βιασμό της ηθικής συνείδησης, της γλώσσας, της αισθητικής και του κοινού νου, με άφθονο τηλεοπτικό σκουπίδι και ξεκατινιασμένο λαμέ; Ή μήπως είναι τυχαίο ότι το υπουργείο Πολιτισμού στις μέρες μας κινδυνεύει να μείνει χωρίς αντικείμενο; 

Για αρκετούς άλλους, εν μέρει, η εγκατάσταση των προσφύγων και των μεταναστών φαντάζει κάτι σαν επιστροφή στους πράγματι δύσκολους καιρούς της μετα-μικρασιατικής περιόδου και του Μεσοπολέμου – ενώ η παγκόσμια διακινδύνευση είναι εδώ. Το ότι ο τουρισμός είναι ευάλωτος σε εξωγενείς παράγοντες και, άρα, δεν μπορεί μόνον αυτός να αποτελέσει τη βάση μιας εθνικής οικονομίας είναι σε όλους γνωστό. Το ότι το προσφυγικό-μεταναστευτικό –ενώ εκκινεί από σκοτεινές όψεις και ταραγμένες περιοχές– θα μπορούσε να είναι μια επωφελής κοινωνική υπόθεση δεν είναι αυτονόητο, γιατί ο κυνισμός και η εμπειρία της κυβερνητικής ανικανότητας περνούν πρώτα από τη ζωή των πολιτών της χώρας.

 Ας δούμε ότι καμία ελληνική κυβέρνηση δεν έκανε κάτι για να χαμηλώσει τον εύλογο πρωταθλητισμό της δυσπιστίας των πολιτών στους θεσμούς. Οι τελευταίοι, στοιχειωμένοι από την οικονομική ανασφάλεια, πληττόμενοι από την πανδημία, όταν βρίσκονται αντιμέτωποι με εισροή προσφύγων-μεταναστών, αισθάνονται προδομένοι από όλους: την Ευρωπαϊκή Ενωση, τα άλλα κράτη, την κυβέρνηση, την αντιπολίτευση. Πόση αλληλεγγύη μπορούν να δείξουν, όταν οι ίδιοι είναι εκτός κατανόησης, πρόνοιας και αλληλεγγύης; Παρά ταύτα, το κυβερνητικό αφήγημα ήταν και παραμένει ακλόνητο: θέλουμε ξένους επενδυτές, χρυσοφόρες βίζες, θέλουμε εμπορευάμενους, θέλουμε τουρίστες αλλά δεν θέλουμε πρόσφυγες και μετανάστες.

 Ομως, η απλοποιητική συνάρτηση «τουρίστας-καλό» και «πρόσφυγας-κακό» δεν βγαίνει. Μάλιστα, σε αυτή τη φάση του 21ου αιώνα, η εξίσωση είναι για τα σκουπίδια. Και ούτε πρόκειται να βγει, γιατί αφενός προϋποθέτει κόσμους α λα google map, στους οποίους κανείς δεν θα μπορούσε να ζήσει, και αφετέρου εξιδανικευμένες κοινότητες ή κόσμους που, απλά, δεν υπάρχουν. Μια παραδοχή που θα έπρεπε να έχει γίνει χθες και όχι αύριο είναι ότι τόσο η Ε.Ε. όσο και η Ελλάδα –που μας αφορά– δεν έχουν κάποια πολιτική ούτε για τον τουρισμό ούτε για το προσφυγικό-μεταναστευτικό. 

Το αποδεικνύει η με κάθε τρόπο προσέλκυση τουριστών και η ολοσχερής απόρριψη μεταναστών που είναι κομμάτι αδιάφορη τόσο ως προς τον τουρίστα όσο και ως προς τον πρόσφυγα/μετανάστη –παρότι ο «τουρίστας» και ο «πρόσφυγας» είναι σχηματικές φιγούρες του ίδιου νομίσματος, συμβολοποιημένες και οι δύο όψεις της παγκοσμιοποίησης. 

 Αλλά ο τουρίστας αντιπροσωπεύει την εκδοχή ιδανικού του κόσμου που μας αρέσει, που έρχεται χαρούμενος να ξοδέψει και να φύγει, ενώ ο πρόσφυγας/μετανάστης αντιπροσωπεύει την απειλητική εκδοχή του κόσμου, που έρχεται για να μας φέρει τις δυστυχίες του. Ετσι δεν υπάρχει κανένας ηθικός πανικός, ούτε κάποια δεύτερη σκέψη, π.χ. με την περσινή κατάρρευση της Thomas Cook και άλλων ξένων κολοσσών του τουρισμού (θυμηθείτε τους τουρίστες που αναζητούσαν τρόπους να επιστρέψουν στις πατρίδες τους). Ούτε έγινε κάτι με τις παραβατικές συμπεριφορές των εκατοντάδων νεαρών τουριστών στην Κρήτη, στη Ρόδο ή στη Ζάκυνθο. Αντίθετα, υπάρχει ηθικός πανικός για τους διαβολικούς έξι νεαρούς Αφγανούς που βάζουν φωτιά στη Μόρια –που «δεν-σέβονται-τους-νόμους-και-τους-κανόνες-της-χώρας-που-τους-φιλοξενεί» (στην πραγματικότητα που τους φυλακίζει). Και, όλως περιέργως, ο δημογραφικός πανικός (άλλως, η δημογραφική βόμβα) είναι θέμα-ταμπού κι εκτός ανησυχίας –ενώ, μάλλον, θα έπρεπε να είναι στην κορυφή της σχετικής συζήτησης για τον τόπο∙ την κοινωνία.  Το «ό,τι πουλάει» και «ό,τι κάνει ταμείο» (πολιτικό και νατιβιστικό ταμείο) είναι θεμιτό, αλλά, ώς έναν βαθμό. 

Ο «τουρίστας» και ο «πρόσφυγας» έχουν σκοτεινές και φωτεινές πλευρές. Ο εθνικός σχεδιασμός οφείλει να βασίζεται στις ανάγκες, στην εποχή, στην πραγματικότητα και, κυρίως, στην καλλιέργεια των πολιτών σε παραδόσεις διόλου άγνωστες και για τις οποίες, μάλιστα, είμαστε υπερήφανοι: της ανθρωπιάς, της συμπόνιας, της δικαιοσύνης, της λεβεντιάς, της αλληλεγγύης… Οχι στην πλευρά της μισαλλοδοξίας, του ψεκασμού, του φόβου, του φανατισμού, του ρατσισμού και του συγκαλυμμένου εκφασισμού της κοινωνίας...

Θανάσης Βασιλείου 

efsyn.gr