Ο Ιούλιος του 1965 είναι μήνας λαϊκής κινητοποίησης και απελευθέρωσης ενός καταπιεσμένου δυναμικού, ενός ριζοσπαστικού λόγου και πράξης. Ο Τύπος της εποχής κάλυψε εκτενώς αυτή την εξαιρετικά πυκνή σε γεγονότα περίοδο και έδωσε τον τόνο.
Τύχη ιστορική έχει αναδείξει τον μήνα Ιούλιο σε μήνα...
καθοριστικών πολιτικών εξελίξεων για τη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας. Ετσι, σχηματικά, θα έλεγε κανείς ότι ο Ιούλης του 1965, κατά τον οποίο άνοιξε ένα μακρύ και πολυκύμαντο κεφάλαιο πολιτικής αστάθειας που οδήγησε στην κατάλυση του δημοκρατικού πολιτεύματος, έκλεισε με έναν άλλο Ιούλη, εκείνον του 1974: τον Ιούλη της Μεταπολίτευσης και της διάχυτης προσδοκίας για ελευθερία και εκτεταμένες πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές.
Ασφαλώς, η κρίση του Ιουλίου του 1965 δεν προέκυψε ούτε αναπάντεχα ούτε σε κενό αέρος, αλλά υπήρξε το πιο οξύ επεισόδιο μιας ιστορίας πολιτικών τριγμών και κλιμακούμενων συγκρούσεων που εκδηλώθηκαν τόσο στο εσωτερικό της κυβερνητικής παράταξης Ενωσης Κέντρου (Ε.Κ.) όσο και μεταξύ της Ε.Κ. και της συντηρητικής Εθνικής Ριζοσπαστικής Ενωσης (ΕΡΕ) και φυσικά πολύ περισσότερο μεταξύ της Ε.Κ. και των ανακτόρων.
Η πολυεπίπεδη αυτή κρίση άρχισε να εξυφαίνεται σχεδόν αμέσως μετά την επικράτηση του Κέντρου στις εκλογές του Φεβρουαρίου 1964 και κορυφώθηκε με την απροσχημάτιστη παρέμβαση των ανακτόρων στο έργο του πρωθυπουργού Γεωργίου Παπανδρέου, με τελικό «ηττημένο» τον ίδιο.
Αυτή η ευθεία εμπλοκή του βασιλιά στην κοινοβουλευτική διαδικασία και την άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας εκ μέρους του Γ. Παπανδρέου, πυροδότησε οξύτατες αντιμοναρχικές εκδηλώσεις.
Ο Ιούλιος του 1965 είναι μήνας λαϊκής κινητοποίησης και απελευθέρωσης ενός καταπιεσμένου δυναμικού, ενός ριζοσπαστικού λόγου και πράξης. Ο Τύπος της εποχής κάλυψε εκτενώς αυτή την εξαιρετικά πυκνή σε γεγονότα περίοδο και έδωσε τον τόνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η εφημερίδα «Αυγή» αφιέρωσε τουλάχιστον για όλο το υπόλοιπο 1965 τα πρωτοσέλιδά της (ή τμήμα αυτών) στα γεγονότα του Ιουλίου και τις κοινωνικές αντιδράσεις που πυροδότησαν.
Επανερχόμενοι σε έναν άλλο Ιούλη, πολύ πιο πρόσφατο αλλά επίσης θερμό για την πολιτική επικαιρότητα, εκείνον του 2015, ο Τύπος, έντυπος και ηλεκτρονικός, «βούτηξε» σε εκείνη την όχι και τόσο μακρινή εποχή του Ιούλη του 1965. Σε αυτήν αναζήτησε ιστορικά προηγούμενα και αναλογίες με το σήμερα: «νέα Ιουλιανά», «δημοκρατική εκτροπή» και «αποστασίες» ήταν μερικές μόνο από τις φράσεις που ανασύρθηκαν για να περιγράψουν τα γεγονότα του δημοψηφίσματος της 5ης Ιουλίου. Η έννοια της «κρίσης» που χαρακτηρίζει τις δύο εποχές αποτέλεσε τη συγκολλητική ουσία μεταξύ των δυο εποχών και συγχρόνως ένα εύπλαστο εργαλείο ερμηνείας.
Η «βουτιά», αν και άτσαλη και άστοχη από τη σκοπιά της σύγχρονης ιστορικής έρευνας, καθόσον κάθε εποχή υπακούει σε διαφορετικά ιστορικά συμφραζόμενα και πλαίσια, μας υπενθυμίζει τη βασική δύναμη και λειτουργία του Τύπου από την εποχή κυκλοφορίας των πρώτων εφημερίδων: την ικανότητα να διαμορφώνει το πεδίο και τους όρους της δημόσιας συζήτησης γύρω από την εκάστοτε πολιτική συγκυρία. Ο Τύπος ανέκαθεν λειτούργησε ως κυρίαρχο όργανο έκφρασης και πόλος συσπείρωσης των αντιτιθέμενων πλευρών σε περιόδους με βαθιές διαιρετικές τομές.
Συνεπώς, η μελέτη και κατανόησή του αποτελούν σταθερό και διαχρονικό «καταφύγιο» του ερευνητή της εκάστοτε εποχής. Στον παρόντα τόμο του Μανώλη Χαιρετάκη επιχειρείται η κάλυψη μιας υποφωτισμένης διάστασης της πολιτικής κρίσης του 1965: η καθοριστική σημασία των εφημερίδων στην πορεία προς τα Ιουλιανά και κατά το ξέσπασμά τους.
Τα επιμέρους κεφάλαια του τόμου συνεισφέρουν μια συνθετική και πολυπρισματική καταγραφή και ανάδειξη του ρόλου του Τύπου κατά την πολιτική κρίση του 1965. Πέραν αυτού, επεκτείνοντας τη μελέτη σε μια πολύ μεγαλύτερη του 1965 περίοδο, ο τόμος τροφοδοτεί τον μελετητή με ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα σχετικά με τον Αθηναϊκό Τύπο. Κίνηση, κυκλοφορίες, στοιχεία ταυτότητας και πολιτικής τοποθέτησης των εφημερίδων συνθέτουν ένα πολύτιμο σώμα πληροφορίας.
Τέλος, η συνάρθρωση τίτλων, άρθρων και αποσπασμάτων της εποχής συνδυασμένα με ένα χρονολόγιο της περιόδου 1964-1965 μεταφέρουν στον αναγνώστη τον αέρα μιας δύσκολης εποχής. Ως εκ τούτου, η εργασία του Μανώλη Χαιρετάκη συνιστά ένα συμπαγές σώμα ιστορικής πληροφορίας και ανάλυσης για μια περίοδο που καθόρισε την πρόσφατη πολιτική ιστορία.
Στάθης Παυλόπουλος (Υποψ. δρ Ιστορίας, Πάντειο Πανεπιστήμιο)
Aπόσπασμα από τα Προλεγόμενα του Μανώλη Χαιρετάκη
στο βιβλίο «Το δύσκολο 1965 και οι εφημερίδες της εποχής»
Τα πολιτικά γεγονότα στην Ελλάδα κατά το 1965 είναι το αντικείμενο του παρόντος βιβλίου, στο οποίο εξετάζεται ο ρόλος των Αθηναϊκών (πολιτικών) εφημερίδων και η σπουδαιότητά τους, σε συνδυασμό με μιαν ευρύτερη θεώρηση, κατά την οποία εξετάζονται οι εφημερίδες σε σχέση με τα εκλογικά έτη του χρονικού διαστήματος 1960-2000, ουσιαστικά της εξέλιξης του πολιτικού λόγου όπως αυτός «διανέμεται» μέσω των εφημερίδων. Καταγράφονται οι υπέρτιτλοι των εφημερίδων κατά το κρίσιμο διάστημα Ιουνίου-Αυγούστου 1965 και παρουσιάζεται ένα χρονολόγιο των κυριότερων γεγονότων του 1964 και του 1965. Επιχειρείται μια κατηγοριοποίηση των εφημερίδων, η σχέση –ή γενικότερα οι σχέσεις– του Τύπου με την πολιτική, η πολιτική τους τοποθέτηση και τα ποσοτικά μεγέθη των εφημερίδων το 1965, τόσο περιληπτικά όσο και αναλυτικά.
Σημαντική προσθήκη είναι και η παράθεση διαφόρων δημοσιευμένων κειμένων για τα γεγονότα του 1965, τόσο σε εφημερίδες και σε αφιερώματα όσο και σε μπροσούρες και βιβλία.
Αρκετά στοιχεία έχουν ληφθεί από τη διδακτορική μου διατριβή, με τίτλο «Ελληνικός ημερήσιος πολιτικός Τύπος και πολιτική επικοινωνία. Κυκλοφοριακές τάσεις και εκλογικά αποτελέσματα – Μια απόπειρα ερμηνευτικής συσχέτισης για την περίοδο 1952-1984», η οποία είναι διαθέσιμη σε κάθε ενδιαφερόμενο στη διεύθυνση thesis.ekt.gr/2433.
Το βιβλίο αποτελείται από επτά κεφάλαια, εκτός από το παρόν κεφάλαιο (Προλεγόμενα) και το Παράρτημα.
Στο πρώτο κεφάλαιο –Εφημερίδες: ρόλος, σπουδαιότητα, πολιτικός λόγος, ιδιοκτησιακό καθεστώς– αναλύεται ο ρόλος και η σπουδαιότητα των εφημερίδων, η πολιτικοποίησή τους, ουσιαστικά η υπεράσπιση πολιτικών θέσεων με επιχειρήματα άλλοτε ισχυρά και άλλοτε ασθενή, και η έμφαση στην πολιτική διάσταση της πραγματικότητας, γεγονός σημαντικό για το 1965, το οποίο δεν διαθέτει πλέον την ίδια βαρύνουσα σημασία στις μέρες μας. Μια σημαντική διαφορά τού τότε από το σήμερα είναι το δεδομένο ότι σήμερα η επικράτηση της εξατομίκευσης –η απομάκρυνση και η σχεδόν πλήρης αποστασιοποίηση από το συλλογικό– αποτελεί μια καθημερινότητα που δεν είχε προσλάβει τις σημερινές διαστάσεις της κατά το 1965.
Επιχειρείται ευρύτερη θεώρηση, μια μεγαλύτερη διάρκεια, το χρονικό διάστημα 1960-2000, κατά την οποία εξετάζεται ο πολιτικός λόγος, δηλαδή ο λόγος για την πολιτική, ο οποίος χρησιμοποιεί τις πολιτικές εφημερίδες ως κύριο όχημα διανομής των θέσεών του, με βάση το διάγραμμα 1.
Αυτό που θα πρέπει να σημειωθεί είναι ότι ο πολιτικός λόγος του 1965 έχει την τάση να είναι αναλυτικός και εκτεταμένος, στο μέτρο και στον βαθμό κατά τον οποίο η διάσταση του χρόνου δεν έχει την αξία που –από τα πράγματα– θα αποκτήσει αρκετά αργότερα. Και μάλιστα στο περιβάλλον των περιορισμένων διαύλων που υπήρχαν το 1965 – έντυπα ΜΜΕ και ραδιόφωνο, όπου κυριαρχεί μια ιεραρχημένη παρουσίαση των θεμάτων, η οποία οδηγεί και σε μια ιεραρχημένη «κατανάλωση» της θεματολογίας από το (κυρίως) αναγνωστικό κοινό.
Επειδή, σε μεταγενέστερο χρόνο, η εισαγωγή της τηλεόρασης προκαλεί μια αναδιάταξη των μέχρι τότε επικρατούντων συσχετισμών στα ΜΜΕ, η οποία διαμορφώνει και νέες ιεραρχήσεις και προσεγγίσεις εκ μέρους του διευρυμένου πλέον αναγνωστικού κοινού, που έχει διαμορφωθεί σε ακροατήρια.
Οι ημερήσιες καθημερινές εφημερίδες οι οποίες εκδίδονται και κυκλοφορούν όχι μόνο στην περιοχή του λεκανοπεδίου Αθηνών (περιοχή Αθήνας/Πειραιά, Α/Π, όπως αναγράφεται και στα οικεία δελτία πωλήσεων των φύλλων τους), αλλά και στη λοιπή χώρα (λ.χ. σε συντομογραφία).
Διακρίνονται σε
α) ημερήσιες πρωινές εφημερίδες, στις οποίες είναι εμφανής και κυρίαρχος ο πολιτικός χαρακτήρας, στον βαθμό που αποτελούνται από εφημερίδες γνώμης, αλλά και ώς έναν βαθμό από κομματικές εφημερίδες, και σε
β) ημερήσιες απογευματινές εφημερίδες, που απευθύνονται σε ευρύτερο κοινό από αυτό των πρωινών εφημερίδων, και στις οποίες ο πολιτικός χαρακτήρας είναι εμφανής αλλά όχι κυρίαρχος.
Η διάκριση αυτή έχει ουσιαστικά ατονήσει μετά την εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην παραγωγή των εφημερίδων, γεγονός το οποίο ανακλάται και στην ώρα/χρόνο της διανομής τους. Καταγράφεται το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Αθηναϊκών εφημερίδων, τόσο των πρωινών όσο και των απογευματινών, και ο πολιτικός ρόλος τους κατά το διάστημα 1961-1967, με την περιγραφή της ίδρυσης κομμάτων, των εκλογικών αποτελεσμάτων και των μεταβολών στην πολιτική σκηνή, οι μεταβολές στην κυκλοφορία των εφημερίδων κατά το 1965, όσο και τα γεγονότα του Ιουλίου-Σεπτεμβρίου 1965, όπως αυτά απεικονίζονται μέσω των μεταβολών στις πωλήσεις τους.
Η παράθεση ποσοτικών στοιχείων για τις κυκλοφορίες των εφημερίδων τον δύσκολο χρόνο του 1965 αποτελεί μιαν όψη της αφήγησης για το τι συνέβαινε εκείνο τον χρόνο, μια ποσοτικοκρατούμενη, τεχνοκρατική όψη/αφήγηση. Εκείνο βέβαια που είναι αδύνατον να αναπλασθεί –που είναι και το πολυτιμότερο– είναι οι κοινωνικές φαντασιακές σημασίες –σύμφωνα με τον Καστοριάδη– που κυκλοφορούσαν εκείνη την εποχή, όχι μόνο μεταξύ των αναγνωστών εκείνων των εφημερίδων αλλά πολύ ευρύτερα, σ’ εκείνη τη συγκυρία της κοινωνίας. Δηλαδή το κοινωνικό φαντασιακό της τότε εποχής (2).
Το δεύτερο κεφάλαιο, Χρονολόγιο και υπέρτιτλοι, περιλαμβάνει αναλυτικό χρονολόγιο των κυριότερων πολιτικών γεγονότων, όπως αυτά διαδραματίστηκαν το 1964 και έως τα τέλη Σεπτεμβρίου του 1965. Ο αναγνώστης/-στρια μπορεί να προσλάβει μια χρήσιμη εικόνα της χρονικής αλληλουχίας των κυριότερων πολιτικών γεγονότων.
Συμπληρωματικά, παρουσιάζεται η αναλυτική καταγραφή ανά ημέρα των υπέρτιτλων όλων των εφημερίδων, κατά το διάστημα Ιούνιος-Αύγουστος 1965. Οι υπέρτιτλοι ή οι μεγάλοι τίτλοι, οι έντονες μεγαλογράμματες επικεφαλίδες των αθηναϊκών εφημερίδων, συμπυκνώνουν τα περιεχόμενα του κειμένου που ακολουθεί. Είναι σαφές ότι ο πολιτικός προσανατολισμός της κάθε εφημερίδας καθίσταται εμφανής ήδη από τον υπέρτιτλο, δεδομένο το οποίο, εάν συνδυασθεί με τα ποσοτικά στοιχεία των πωλήσεών τους, είναι σε θέση να διαμορφώσει περισσότερο πλούσιους συσχετισμούς.
πηγη efsyn.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου