Η σκυταλοδρομία των δεκαετιών...

Παντελής Μπουκάλας

Κανένας Κάλχας, άλλωστε, δεν είναι αναγκαίος για να κατανοήσουμε ότι αν οι κομβικές χώρες, νυν ή πρώην αυτοκρατορικές, εξακολουθήσουν να έχουν κυβερνήτες σαν τους σημερινούς και να προσκυνούν «αξίες» σαν αυτές που...
προσκύνησαν και στη δεκαετία του 2010.

Κεντρική εικόνα: Η Αίθουσα Τέχνης Καππάτος, σε συνεργασία με την Πολιτιστική Εταιρεία Πάνθεον, διοργανώνει, επιμελείται και παρουσιάζει την ετήσια Εκθεση Σύγχρονης Τέχνης «ROOMS2020». Στη φωτογραφία, έργο της Κατερίνας Δρακοπούλου. Εγκαίνια 16 Ιανουαρίου, διάρκεια έως 15 Φεβρουαρίου. Αθηνάς 12, Μοναστηράκι.

Στις ευχές μας θέλουμε καλή τη νέα χρονιά, καλή και τη νέα δεκαετία. Ξέρουμε βέβαια, μας το διδάσκει η πείρα, πως οι λεγόμενες ανεκπλήρωτες ή αδύνατες ευχές δεν είναι αποκλειστικό γνώρισμα της ποίησης, λαϊκής και λόγιας, αλλά συχνάζουν και στην πεζή καθημερινότητά μας. Κι ωστόσο, η ανταρσία του ενσυνείδητου ανορθολογισμού εναντίον της φρόνιμης απαισιοδοξίας, όπως τη μορφοποιούν οι ευχές, είναι αναγκαία όσο και το ψωμί. 

Εστω κι αν είναι εν γνώσει μας αναποτελεσματική, έστω κι αν χλευάζεται σαν απομεινάρι της πρωτόγονης σκέψης ή και σαν «μικροαστικό κουσούρι». Δίχως αυτήν δεν πάει εύκολα παραπέρα το παιχνίδι που λέγεται βίος, ατομικός και συλλογικός.

Η ελπίδα είναι το αναβολικό μας. Ενα φάρμακο που δεν παύουμε να το χρησιμοποιούμε ακόμα κι αν τα πράγματα πιστοποιούν ότι δεν είναι παρά πλασέμπο. Το «Ελπιζες από απελπισία» του Μανόλη Αναγνωστάκη, στο «ΥΓ.» του, δεν είναι λογοπαίγνιο. 

Είναι το πρώτο και το τελευταίο άρθρο από ένα σύμβολο πίστεως το οποίο εξωθεί έως τις ακραίες συνέπειές της τη φράση που συνήθως αποδίδεται στον Αντόνιο Γκράμσι και σποραδικά στον Ρομέν Ρολάν, για την αισιοδοξία της βούλησης που αντιμάχεται την απαισιοδοξία της νόησης.

Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι αυτοαφοπλιζόμαστε, εξαναγκάζοντας τα μάτια μας να δουν «πιο φωτεινό τον ουρανό» παρότι παραμένει γκρίζος, αν δεν τον βαραίνουν ακόμα περισσότερα σύννεφα. 

Αν λοιπόν δεν αποφασίσουμε να χαθούμε οικειοθελώς στη μετάφραση των σημάτων που εκπέμπει τα τελευταία χρόνια η διεθνής σκηνή, σε κάθε πτυχή της, πολύ δύσκολα θα βρούμε λόγους αισιοδοξίας. Και γρήγορα θα αποδεχθούμε πως είναι εξίσου δύσκολο να κατατάξουμε στους αστόχαστους κινδυνολόγους ή στα θύματα των καταστροφολογικών «προφητειών», που εκ παραδόσεως γνωστοποιούνται τέτοιες μέρες, όσους παρομοιάζουν μ’ ένα κομμάτι πυρωμένο σίδερο τη σκυτάλη που μόλις παρέδωσε η δεκαετία του 2010 στη δεκαετία του 2020. 

Οσοι ακούνε προσεκτικά τα γεγονότα και βλέπουν πίσω από την εικόνα της τηλεόρασης, του υπολογιστή και του ενίοτε αποβλακωτικά έξυπνου κινητού τηλεφώνου, αδογμάτιστοι διανοητές, καθώς και ακηδεμόνευτοι επιστήμονες, προβλέπουν σοβαρότατες δοκιμασίες για την ανθρωπότητα αλλά και γενικά για τον πλανήτη, με όλα του τα πλάσματα.

Βεβαίως, σύμφωνα με την εορταστική συνήθεια, πολύ ευρύτερα από τις επιχειρηματολογημένες προβλέψεις των στοχαστικών διακινούνται όσα τραγελαφικά «προφητεύουν» οι εν ψευδοεκστάσει διατελούντες αστρολόγοι, μάντεις, γέροντες και γερόντισσες, του Αγίου Ορους, αλλά και της Αριζόνας και της Βουλγαρίας (η Μπάμπα Βάνγκα, διάσημη πια όσο και ο Νοστράδαμος ή ο δικός μας Αγαθάγγελος), ζώντες και τεθνεώτες πλην μετενσαρκωμένοι σε κίτρινα ή ροζ πρωτοσέλιδα. 

Λιμούς, λοιμούς, σεισμούς και καταποντισμούς προφητεύουν, και ολέθριους παγκόσμιους πολέμους φυσικά. Εθιμο είναι κι αυτό, ας μην πανικοβαλλόμαστε. Και έθιμο μέσα στο έθιμο είναι η αθεράπευτη προθυμία ουκ ολίγων εφημερίδων και ιστοσελίδων («λαϊκών» αλλά και «σοβαρών») να παίζουν τον ρόλο της ντουντούκας, αναθέτοντας την αρχισυνταξία τους είτε στον όσιο Παΐσιο είτε στη μάντισσα Σίβυλλα, ανάλογα με το πώς εννοεί η καθεμιά τους την «ελληνικότητα», αρχαιοπρεπή ή εκχριστιανισμένη.

Ολοι αυτοί αντιμετωπίζονται εύκολα. Και δεν χρειάζεται να υιοθετηθεί η σκληρή σωφρονιστική μέθοδος του Λουκίλλιου, ποιητή του 1ου αιώνα μ.Χ. Ο δεινός σατιρικός μας, σε σκωπτικό επίγραμμά του αποθησαυρισμένο στην «Παλατινή Ανθολογία», αποφαινόταν πως «όλοι όσοι κατασκευάζουν ωροσκόπια, τον Αρη μελετώντας / και τον Κρόνο, το αξίζουνε το ξύλο τους». 

Οπου το ξύλο δηλώνει (πάνω-κάτω όπως συμβαίνει και με το «τύμπανον» του πρωτοτύπου) τόσο το ξύλινο ρόπαλο όσο και τον επίσης ξύλινο πάσσαλο των βασανιστηρίων. Περιττή η βία. Αρκεί να συμφωνήσουμε με το ψύχραιμο πόρισμα του ορθολογιστή Ευριπίδη στην «Ιφιγένεια την εν Αυλίδι», ότι δηλαδή «το μαντικόν παν σπέρμα φιλότιμον κακόν», κακιά φάρα οι μάντεις, και φιλόδοξη. Και να καγχάσουμε μαζί με τον τραγωδό.

Κανένας Κάλχας, άλλωστε, δεν είναι αναγκαίος για να κατανοήσουμε ότι αν οι κομβικές χώρες, νυν ή πρώην αυτοκρατορικές, εξακολουθήσουν να έχουν κυβερνήτες σαν τους σημερινούς και να προσκυνούν «αξίες» σαν αυτές που προσκύνησαν και στη δεκαετία του 2010, το ήδη κάκιστο αποτύπωμά μας πάνω στον κόσμο μας θα τρισχειροτερέψει. 

Για να το πω όσο πιο απλά γίνεται, αν επανεκλεγεί στις ερχόμενες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ ο Ντόναλντ Τραμπ, που θέλουμε - δεν θέλουμε (φυσικά και δεν θέλουμε) λειτουργεί σαν πλανητάρχης, τα δύο σοβαρότερα προβλήματα που πληγώνουν τον πλανήτη, το προσφυγικό-μεταναστευτικό και το κλιματικό, όχι μόνο δεν θα ιαθούν, αλλά θα επιδεινωθούν.

Χρόνο με τον χρόνο, θα γίνεται όλο και πιο φανερή η στενότατη διασύνδεση των δύο προβλημάτων, έτσι όπως θα πολλαπλασιάζονται δραματικά οι οικολογικοί πρόσφυγες από τη μια περίοδο ξηρασίας στην άλλη, από τη μια τερατοπυρκαγιά σαν του Αμαζονίου στην αμέσως επόμενη. Οι άνθρωποι θα φεύγουν από το απόλυτο τίποτε προσδοκώντας το ελάχιστο, με αντίτιμο ακόμα και τη ζωή τους. 

Οι μαζικές μεταναστεύσεις δεν έλειψαν ποτέ στην ιστορία του ανθρώπινου γένους, αλλά τα τωρινά μεγέθη είναι περίπου αστρονομικά σε σχέση με το παρελθόν. Δεν μιλάμε πια για χιλιάδες ή –έστω– μερικές εκατοντάδες χιλιάδες, αλλά για πολλά εκατομμύρια, ικανά να σμπαραλιάσουν οποιοδήποτε συνοριακό τείχος ή φράχτη, και αναγκασμένα να στρώσουν γέφυρες ακόμα με τα σώματά τους για να διαβούν ποτάμια και θάλασσες.

Οι κορυφές της οικουμένης ωστόσο, οι ολιγάριθμοι G των επηρμένων κλειστών κλαμπ, εξακολουθούν να πιστεύουν πως ο πλανήτης είναι επίπεδος και όχι σφαιρικός. Εξακολουθούν επίσης να αντιτάσσουν το σχεδόν αυτοθεοποιημένο εγώ τους στην επιστήμη, αδιαφορώντας για τα πορίσματα και τις προειδοποιήσεις της. Στην επιστήμη της Ιστορίας κατ’ αρχάς, που θα ’χε πάντως να τους πει ότι η Αφρική και η Ασία δεν κατάντησαν δυστοπικές ήπειροι από τύχη ή από θεϊκή οργή, αλλά εξαιτίας των λευκών αυτοκρατοριών, παλαιών και νέων, που τώρα καλούνται να πληρώσουν μερικώς τα βαρύτατα χρέη τους. Κι ύστερα στην επιστήμη της οικολογίας και της μετεωρολογίας. 

Ο Τραμπ την ειρωνεύεται. Τα τραμποειδή τύπου Μπολσονάρο κάνουν το μαύρο τους άσπρο και την καταγγέλλουν σαν ύπουλο πυρπολητή του Αμαζονίου. Και ο Βλαντιμίρ Πούτιν (ο οποίος, παρεμπιπτόντως, πρωταγωνιστεί στις «προφητείες» όσων συνεχίζουν να πιστεύουν στον θρύλο του ξανθού γένους, το οποίο θα προσφέρει στους ημεδαπούς αλυτρωτιστές την Κωνσταντινούπολη στο πιάτο, μαζί με κάμποσα μήλα από την Κόκκινη Μηλιά), πανεπιστήμων και αυτός καθότι αυθέντης, διατείνεται ότι δεν γνωρίζουμε ακόμη πού οφείλεται η κλιματική κρίση. 

Μπροστά στην άπληστη όρεξή του για τα πετρέλαια της Αρκτικής, που η άντλησή τους διευκολύνεται με το λιώσιμο των πάγων, τι αξία να ’χουν οι εφιαλτικά σαφείς μελέτες των ειδημόνων, ή οι αρκούδες που χάνουν το σπίτι τους. Ας προσφύγουν στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης...

Καθημερινή