Τι σημαίνει σήμερα η Αριστερά ως ιδεολογία και όραμα, ως κόμμα και κίνημα; Δεν υπάρχει απλή απάντηση στο ερώτημα. Δεν έχουμε κάποια συνταγή ή εγχειρίδιο προκειμένου να...
το συμβουλευτούμε και να το εφαρμόσουμε στην ελληνική πραγματικότητα. Εντούτοις, ως η μεγάλη Ευρωπαϊκή Αριστερά, έχουμε ευθύνη να αρχίσουμε τη συζήτηση, κινητοποιώντας τα εργαλεία μας: τις κοινωνικές επιστήμες, την κριτική θεωρία, την πολιτική και ιστορική εμπειρία, τη συναισθηματική μας ένταξη. Ας αρχίσω με μερικές βασικές παραδοχές.
1. Το νέο πολιτικό υποκείμενο. Η Αριστερά συντονίζεται με τις αλλαγές στην κοινωνική αναπαραγωγή, τη μείωση της εργατικής τάξης με την παγκοσμιοποίηση, τη δομική ανεργία και τον αυτοματισμό, το πέρασμα στη μεταφορντική κοινωνία της άυλης εργασίας. Η συντριπτική πλειονότητα του πληθυσμού είναι μισθωτοί εργαζόμενοι. Οι ταξικές διαφοροποιήσεις εξαρτώνται από την ύπαρξη δουλειάς, το επίπεδο του μισθού και την ικανοποίηση από την εργασία.
Η ταξική και επαγγελματική κατάτμηση σημαίνει ότι η κοινωνία διατρέχεται από διαφορές, εντάσεις και συγκρούσεις μεταξύ τάξεων, κλάδων, επαγγελμάτων και ιδεολογιών που δεν ακολουθούν την κλασική μαρξιστική ανάλυση: δημόσιοι εναντίον ιδιωτικών υπαλλήλων, υψηλόμισθοι εναντίον χαμηλόμισθων, αυτοαπασχολούμενοι εναντίον υπαλλήλων, άνεργοι εναντίον εργαζομένων, Ελληνες εναντίον μεταναστών.
Αυτή η πολυδιάσπαση δεν επιτρέπει την παλαιότερη αντιστοίχιση τάξης, ιδεολογίας και κόμματος και έχει συνεισφέρει στην κρίση της πολιτικής εκπροσώπησης. Σε αυτές τις συνθήκες, μια ηγεμονική παρέμβαση αναγνωρίζει τις πολλαπλές εντάσεις στο κοινωνικό σώμα και την έλλειψη αριστερόστροφης ιδεολογίας. Το κόμμα δεν αντιπροσωπεύει, αλλά πρέπει να δημιουργήσει κοινωνικά και να εκφράσει πολιτικά τη μεγαλύτερη δυνατή συμμαχία, με τη σύγκλιση πολλών κοινωνικών μερών στον «λαϊκό» πόλο.
Ο λαός ως πολιτικό υποκείμενο δημιουργείται κάθε φορά που η κοινωνία διαιρείται πολιτικά με τη σύγκλιση κλάδων, τάξεων και επαγγελμάτων στον έναν πόλο και την απαραίτητη αντιπαράθεσή τους με τις ελίτ, την εξουσία, τη διαφθορά. Το πιο αποτελεσματικό συναίσθημα στις πρόσφατες εκλογές ήταν ο φόβος της επιστροφής της Δεξιάς και το επιχείρημα «να μην επιτρέψουμε την παλινόρθωση».
2. Το όραμα. Το κόμμα πρέπει να μετατρέψει τις ψήφους σε θέσεις στην καρδιά και στον νου των ψηφοφόρων. Οι ασυνείδητες και φαντασιακές επενδύσεις, που κινητοποιεί ο καπιταλισμός, ο βιοπολιτικός έλεγχος της συμπεριφοράς και η ανακούφιση των αντιστάσεων βάζουν την ψυχαναλυτική κατανόηση στο κέντρο της αριστερής πολιτικής. Πρέπει να βάλουμε δίπλα στη βελτίωση της καθημερινότητας το όραμά μας για το μέλλον του τόπου: τη συνεχή μεταφορά πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία και ισχύος από το κράτος στους πολίτες, αυτός είναι σήμερα ο δημοκρατικός δρόμος στον σοσιαλισμό.
Η Αριστερά απευθύνεται, λοιπόν, στα πολυδιασπασμένα κοινωνικά στρώματα συνομιλώντας με τα διαφορετικά χαρακτηριστικά τους: τους νέους, τις γυναίκες, τους φοιτητές, το πρεκαριάτο, τις κοινωνικά αποκλεισμένες μειονότητες που συμπληρώνουν το μεγάλο εργαζόμενο πλήθος της άυλης παραγωγής. Η σύνδεση των νέων στρωμάτων με το πολιτικό υποκείμενο δεν είναι απλώς θέμα ιδεολογικής απομυθοποίησης. Ο οικονομισμός των τελευταίων μηνών δεν αρκεί. Πρέπει να γυρίσουμε προς τα πίσω, στην πηγή της επιτυχίας, να συνδυάσουμε το κόμμα και με τον δρόμο και με τους ενδιάμεσους θεσμούς – αυτοδιοίκηση, συνδικάτα, σύλλογοι, επιμελητήρια. Δεν θα υπάρξει κομματική επανεκκίνηση χωρίς κοινωνική γείωση και ιδεολογική αποδοχή.
3. Ισοδημοκρατία. Δύο είναι οι βασικές αρχές του αριστερού ορίζοντα: ισότητα και δημοκρατία. Η ελευθερία δεν μπορεί να ανθήσει χωρίς ισότητα και η ισότητα δεν υπάρχει χωρίς ελευθερία. Αλλά ελευθερία δεν σημαίνει να αγοράζεις ή να κάνεις ό,τι θέλεις. Ελευθερία είναι η προσωπική και συλλογική αυτονομία, η δυνατότητα και η δύναμη αυτοπροσδιορισμού. Για τον μαρξιστικό ανθρωπισμό, η εργατική τάξη αγωνίζεται για την απελευθέρωση του συνόλου της κοινωνίας.
Σήμερα, το αόρατο μέρος της κοινωνίας είναι αυτό που αγωνίζεται για το όλον, αναδεικνύοντας την καθολικότητα και τη χειραφετητική δύναμη του μερικού. Δεύτερο, δημοκρατία. Αλλά όχι η αναιμική, ντεκαφεϊνέ δημοκρατία που έχει γίνει ο καλύτερος σύντροφος του αρπακτικού καπιταλισμού. Η δημοκρατία γίνεται τρόπος ζωής και επεκτείνεται από την κεντρική πολιτική σκηνή στην οικονομική, κοινωνική και προσωπική καθημερινότητα.
4. Η «ανθρωπόκαινη» εποχή και τα κοινά. Μπήκαμε σε νέα γεωλογική και ιστορική εποχή (antrhopocene) στην οποία οι ανθρώπινες παρεμβάσεις αλλάζουν ριζικά το φυσικό περιβάλλον, τα πλανητικά οικοσυστήματα, περιλαμβανόμενης της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής, και την ανθρωπότητα. Ταυτόχρονα οι νέες μορφές εργασίας και αναπαραγωγής οδηγούν σε καινούργιες διαιρέσεις και συγκρούσεις. Ο αέρας που αναπνέουμε, το νερό που πίνουμε, η θάλασσα, η γλώσσα που μιλάμε, η σκέψη, η γνώση, ο πολιτισμός και η τέχνη και το συναίσθημα δεν αποτελούν αντικείμενα ιδιοκτησίας.
Δεν ανήκουν σε κανέναν, αλλά είναι απαραίτητα συστατικά της ζωής όλων. Νέοι εγκλεισμοί της φύσης, του πολιτισμού, ακόμη και της γενετικής μας ουσίας, τα μεταφέρουν στο ιδιωτικό κέρδος. Επιστρέφοντας στην έννοια των «κοινών», πέρα από τη δημόσια και ιδιωτική περιουσία, η Αριστερά αντιστέκεται στις περιφράξεις των κοινών, γυρίζει στις κοινότητες και χτίζει μια νέα κοινοπολιτεία. Τα νέα παγκόσμια κινήματα θα συνδυάζουν την κοινωνική και διαγενεακή δικαιοσύνη με την προστασία του πλανήτη και της ζωής.
5. Το κόμμα. Τα παραδοσιακά κόμματα φθίνουν παντού. Η πυραμιδωτή κομματική μορφή ανταποκρινόταν στην οργάνωση της παραγωγής σε μεγάλες εργασιακές μονάδες και της πολιτικής σε κεντρικούς χώρους – Βουλή, υπουργεία, συνδικάτα, κομματικά γραφεία. Η χωρική συγκέντρωση συμπληρωνόταν με την περιοδική συμπύκνωση του πολιτικού χρόνου γύρω από εκλογές, επετείους ή μεγάλες εργατικές εκδηλώσεις. Αλλά ο χρόνος και ο χώρος της παραγωγικής διαδικασίας άλλαξε και η πολιτική αποκεντρώνεται και γίνεται στις γειτονιές, στους τοπικούς συλλόγους, στους χώρους δουλειάς, στα social media.
Η άυλη παραγωγή στηρίζεται σε δικτυώσεις μεταξύ αγνώστων, σε οριζόντιες συνεργασίες, σε εύπλαστες και συνεχείς επικοινωνίες, χωρίς πολιτικές συγκλίσεις. Ο ύστερος καπιταλισμός προωθεί διαδράσεις, αλλά όχι πολιτική συμπόρευση· επικοινωνία, αλλά όχι ιδεολογικές ταυτότητες, συνεργασίες βασισμένες στην εξατομίκευση. Για να σπάσει αυτό πρέπει να μεταφέρουμε στην πολιτική τις γνώσεις, δεξιότητες και πρακτικές που μαθαίνουμε για τη δουλειά μας. Χρειαζόμαστε ένα νέο κόμμα που εγκαταλείπει την ασφάλεια του πρωτοκόλλου και της επετηρίδας και γίνεται κομμάτι της γενικής διάνοιας.
Το κόμμα πρέπει να αφήσει την ασφάλεια της ρουτίνας, να γίνει εργαστήρι πειραματισμού δομών, ιδεών, μεθόδων. Νέα είδη κομματικής λειτουργίας πρέπει να συμπληρώσουν τις κλασικές οργανώσεις μελών, η λειτουργία των οποίων συχνά γίνεται απωθητική αγγαρεία. Πολιτισμικές και κοινωνικές εκδηλώσεις, θεωρητικές συζητήσεις, διαλέξεις και σεμινάρια πρέπει να συμπληρώνουν τις «ενημερώσεις» από στελέχη και τις ρουτινιάρικες συζητήσεις.
Το κόμμα πρέπει να ξαναγίνει τόπος συνεύρεσης φίλων και θερμοκήπιο συλλογικότητας και κοινοτήτων. Ζούμε πια στην κοινωνία της γνώσης και μια ιδέα είναι η δημιουργία οριζόντιων φυσικών ή ηλεκτρονικών «κύκλων φίλων» συζήτησης και απόφασης. Είτε για γενικά θέματα, όπως το Σύνταγμα, το περιβάλλον, η κοινωνική οικονομία, ή για πιο εξειδικευμένα, όπως τοπικές ενεργειακές κοινότητες ή κινήματα αλληλεγγύης.
Στους κύκλους συμμετέχουν λόγω γνώσης ή ενδιαφέροντος πολίτες που δεν θέλουν να είναι κομματικά μέλη. Οι προτάσεις τους μπαίνουν σε γενικότερη διαβούλευση και προωθούνται στο κόμμα για πιθανή υιοθέτηση. Ετσι ασκούμαστε στην άμεση δημοκρατία, το κόμμα γίνεται «συλλογικός διανοούμενος», οι οργανώσεις και το κόμμα στον χώρο τους και περιορίζεται η εξουσία της κομματικής επετηρίδας και των τάσεων.
6. Ο σοσιαλισμός ζημιώθηκε από τον συσχετισμό του με τον κρατισμό και τον οικονομισμό. Ετσι επιστρέφουμε σε έναν ριζοσπαστικό βολονταρισμό και μια άποψη της ιστορίας που παραμένει πεισματικά ανοιχτή και απρόβλεπτη, γιατί ο δικός μας αγώνας αλλάζει συνεχώς την πορεία της. Μόνο κοιτώντας προς τα πίσω, μετά το τέλος μιας πορείας, μια νίκη ή μια ήττα, θα εκτιμήσουμε ποια συμβάντα και παρεμβάσεις μας ήταν κρίκοι της ιστορικής αλυσίδας.
Μόνο αναδρομικά, το ενδεχομενικό, το τυχαίο, το προσωρινό θα καταγραφούν ως αναπόσπαστα μέρη της ιστορικής αναγκαιότητας. Φτιάχνουμε την ιστορία μας σε συνθήκες που δεν επιλέγουμε, έλεγε ο Μαρξ. Δεν αποδεχόμαστε όμως ότι η αρνητική ισορροπία δυνάμεων θα αποφασίσει το μέλλον μας. Αν δεν υπάρχει μονοπάτι, το φτιάχνουμε καθώς το περπατάμε, γινόμαστε συγγραφείς, σκηνοθέτες και ηθοποιοί στο έργο μας. Αν για τον Μαρξ ελευθερία είναι η γνώση της αναγκαιότητας, σήμερα προσθέτουμε ότι η ελευθερία οδηγεί στην υπέρβαση της αναγκαιότητας...
* τ. βουλευτής Α’ Πειραιά, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, πρόεδρος της Διαρκούς Επιτροπής Εθνικής Αμυνας και Εξωτερικών Υποθέσεων (2015-2019)
efsy.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου