Κρόμμυδος σουσουραδεί απάνω στο τραπέζι».
Με τέτοια σκωπτικά στιχάκια σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας υποδεχόμαστε τη Μεγάλη Σαρακοστή και την περίοδο της νηστείας μέχρι το Πάσχα. Είναι ένα διάστημα που οι πιστοί σταματούν την κατανάλωση κρέατος και γαλακτοκομικών, καθώς προετοιμάζονται πνευματικά και σωματικά για την περίοδο των Παθών, πριν από την Ανάσταση. Παλαιότερα ήταν αυτονόητο ότι νήστευαν οι πάντες, ακόμα και οι ηλικιωμένοι, οι έγκυες, οι άρρωστοι και φυσικά τα παιδιά.
Η Σαρακοστή παίρνει μορφή, καθώς φτιάχνεται από ζυμάρι, ή σαν πάνινη κούκλα που έχει επτά πόδια- ένα για κάθε εβδομάδα μέχρι την Πασχαλιά. Λέει ένα παιδικό τραγουδάκι πως «την κυρά Σαρακοστή που ‘ναι έθιμο παλιό, οι γιαγιάδες μας τη φτιάχναν με αλεύρι και νερό. Για στολίδι της φορούσαν στο κεφάλι ένα σταυρό μα το στόμα της ξεχνούσαν γιατί νήστευε καιρό. Και τις μέρες τις μετρούσαν με τα πόδια της τα επτά, κόβαν ένα τη ‘βδομάδα μέχρι να ‘ρθει η Πασχαλιά...»
H μορφή αυτή είναι γυναικεία, με σταυρωμένα χέρια σε στάση προσευχής, δίχως στόμα γιατί νηστεύει και με επτά πόδια που συμβολίζουν τις επτά εβδομάδες της νηστείας μέχρι το Πάσχα. Το τελευταίο πόδι κόβεται το Μεγάλο Σάββατο και σε κάποια μέρη σε αυτό το πόδι «κρύβεται» ένα ξερό σύκο, που όποιος το βρει είναι ο τυχερός- κάτι σαν το φλουρί στην πρωτοχρονιάτικη βασιλόπιττα.
Οι Πόντιοι για να αναγκάσουν τα παιδιά να νηστέψουν χρησιμοποιούσαν ένα σκιάχτρο που το έλεγαν Κουκαρά. Ήταν ένα μεγάλο κρεμμύδι, μαυρισμένο με καπνιά στο οποίο έφτιαχναν μάτια και στόμα. Στο κρεμμύδι έμπηγαν επτά φτερά κότας, όσες και οι εβδομάδες της Σαρακοστής. Έμενε κρεμασμένο από το ταβάνι, αλλά κάθε Κυριακή η μητέρα φρόντιζε να αφαιρεί κι ένα φτερό, μέχρι που τη Μεγάλη Εβδομάδα ο Καυκαράς έμενε χωρίς φτερά. «Έφυεν ο Κουκαράς , έφυεν ο Κουκαράς», τραγουδούσαν τα παιδιά, αλλά οι μητέρες φρόντιζαν να τους απαντούν ότι «έφυεν και θα έρται του χρον΄».
Στην Αθήνα, στα πρώτα χρόνια της βασιλείας γιορτάζονταν τα Κούλουμα στο Λόφο του Φιλιπάππου και γύρω από το ναό του Ολυμπίου Διός, όπου μάλιστα παρίσταντο και οι βασιλείς με τους αυλικούς τους.
Από τα πιο δημοφιλή έθιμα την Καθαρά Δευτέρα είναι το πέταγμα του χαρταετού. Όπως δηλώνει στο Πρακτορείο ο πρόεδρος του Κέντρου Λαογραφίας Ακαδημίας Αθηνών, Ευάγγελος Καραμανές, ο χαρταετός υπήρχε στον ελληνικό χώρο και στην αρχαιότητα, υπάρχουν απεικονίσεις και σε αγγεία. Είχε φτιάξει και ο Αρχύτας, μηχανικός από τον Τάραντα, αλλά αυτή η νεότερη εκδοχή μας έρχεται από την Κίνα.
Οι χαρταετοί σε κάθε περιοχή έχουν κι άλλη ονομασία: «τσερκένια» τους λέγανε στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη «ουτσουρμάδες», οι Πόντιοι τους λέγανε «πουλία», οι Θρακιώτες «πετάκια», «φυσούνα» στα Επτάνησα, κι ακόμα «μύλοι, ψαλίδα, άστρα, φωτοστέφανο»...
Η Σαρακοστή είναι σχεδόν ταυτισμένη με τον μήνα Μάρτιο. «Λείπει ο Μάρτης απ΄ τη Σαρακοστή;» λέει ο σοφός λαός.
Με το που έμπαινε ο Μάρτης, τα παιδιά παλιότερα τραγουδούσαν τα Χελιδονίσματα, προαναγγέλλοντας τον ερχομό των χελιδονιών, άρα και της άνοιξης... «Χελιδόνα έρχεται από τη Μαύρη Θάλασσα... », έχουμε πολλές καταγραφές από τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία, αλλά το έθιμο υπάρχει παντού. Είναι ένα έθιμο που το αγαπούν τα παιδιά» τονίζει ο κύριος Καραμανές.
Συνδεδεμένος με τον ερχομό της άνοιξης είναι και «ο Μάρτης», η ασπρο-κόκκινη κλωστίτσα στο χέρι, για να μην μας κάψει ο ήλιος. Με το που βγαίνει ο μήνας αφήνουμε την κλωστίτσα αυτή σ΄ ένα κλαδί, για να την πάρουν τα πουλιά και να την χρησιμοποιήσουν για την κατασκευή της φωλιάς τους. Ο κύριος Καραμανές λέει για την επιλογή του κόκκινου χρώματος ότι θεωρείται χρώμα που αποτρέπει το κακό...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου