«οι κριτικές για την Ευνοούμενη έχουν πια σιγήσει ενώ για το βιβλίο του Ντάνου δεν έχουν ξεκινήσει ακόμη. Το χτες έφυγε· το αύριο δεν ήρθε ακόμα». Το αστείο με τοποθέτησε, αυτομάτως, στο στρατόπεδο των επικριτών του Ντάνου. Με τοποθέτησε στην κατηγορία αυτών που πιστεύουν ότι ο Ντάνος, για κάποιο λόγο, δεν έπρεπε να συγγράψει βιβλίο. Αυτή η θέση όμως δεν είναι η θέση που πρεσβεύω αλλά ταυτοχρόνως δεν απέχει και τόσο από τη θέση που θα έπαιρνα αν κάποιος με πίεζε να συζητήσουμε το θέμα διεξοδικά.
Το αστείο, ή αν θέλετε το χιούμορ, συνιστά μια μορφή κρίσης. Μια ειδική κατηγορία κρίσης που υποτίθεται ότι προσφέρει εναλλακτική σε σχέση με την αυθεντική κρίση. Αντί να πεις στα ίσια τι πιστεύεις για κάτι, λες ένα αστείο. Μασκαρεύεις δηλαδή την αληθινή πρόθεσή σου με το ύφος του αστείου που, τυπολογικά, προδιαθέτει τους αποδέκτες του να μη δώσουν την πρέπουσα σημασία. Η αλήθεια βέβαια είναι διαφορετική. Το αστείο, απέναντι στον έμπειρο αποδέκτη, συνιστά αυθεντική κρίση. Και μάλιστα συνιστά ρητορικό τέχνασμα για να κάμψει κάποιος τις αντιστάσεις και να περάσει τη θέση του με μειωμένες αντιδράσεις. Θα ήθελα όμως να εξηγήσω λίγο τον μηχανισμό του αστείου. Το αστείο συνιστά κάτι σαν παλιρροϊκή δίνη. Κάτι σαν ρουφήχτρα. Εφόσον βρεθείς στην εμβέλειά του, θα το ακολουθήσεις μέχρι τέλους. Θα προσπαθήσεις, θες δε θες, να το κατανοήσεις. Ο μόνος τρόπος για να αντισταθείς σε ένα (καλό) αστείο είναι να μην υποπέσει στην αντίληψή σου (ή να μην το καταλάβεις). Εκεί συνίσταται και η δύναμη του χιούμορ. Όταν λοιπόν, στο αστείο μου, σας βάζω να εξισώσετε τη στάση που θα τηρηθεί απέναντι στο βιβλίο του Ντάνου, με τη στάση που τηρήθηκε στην ταινία του Λάνθιμου, σας έχω βάλει, θέλετε δε θέλετε, να κοιτάξετε το βιβλίο του Ντάνου με το ίδιο βλέμμα που κοιτάξατε την ταινία του Λάνθιμου. Σας προσφέρω τη δυνατότητα να κοιτάξετε, σχεδόν από την κλειδαρότρυπα, ένα μελλοντικό σκηνικό όπου το βιβλίο του Ντάνου θα γεννήσει, έτσι διατείνεται το αφήγημα του αστείου, τόσες κριτικές όσες και η ταινία. Έχω, δηλαδή, τεχνηέντως εξυψώσει το βιβλίο του Ντάνου τόσο ώστε να το κάνω να φαίνεται αντάξιο της προσοχής που αξιώθηκε η ταινία του Λάνθιμου. Και σε αυτό βέβαια έχω βρει σύμμαχο την πραγματικότητα με τις ουρές των οπαδών τού Ντάνου που στήθηκαν έξω από τον εκδοτικό οίκο για να αποκτήσουν ένα αντίτυπο με την υπογραφή του. Γιατί το έκανα αυτό; Για να σας εξαναγκάσω να οραματιστείτε την πτώση τού βιβλίου από αυτό τον αξιολογικό άμβωνα και να δείτε με τα μάτια σας το γελοίο του πράγματος. Σας έχω με άλλα λόγια εκθέσει στην επήρεια μιας εις άτοπον απαγωγής (ενός reductio ad absurdum). Κι όμως. Τίποτα, λογικά, δεν στερεί από το βιβλίο του Ντάνου τη δυνατότητα δημιουργίας τόσων απόψεων όσων δημιούργησε η ταινία του Λάνθιμου. Τίποτα εκτός από τις προκαταλήψεις μας (και ίσως την αμείλικτη πραγματικότητα). Εσείς όμως γελάτε, ή χαμογελάτε, με το εις άτοπον του αστείου και εγώ περνάω την κρίση μου αβρόχοις ποσί.
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο του Αλέξανδρου Ζωγραφάκη, ΕΔΩ...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου