Δεξιά και ακροδεξιά...

Στις ευρωπαϊκές εκλογές, στις 26 Μαΐου, αναμένεται σε πολλές χώρες της Ευρώπης σημαντική -και ανησυχητική- ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων. Σε άλλες σελίδες της...
Αυγής θα έχετε διαβάσει για την πολιτική διάσταση του θέματος· στη δική μας στήλη λεξιλογούμε, οπότε θα λεξιλογήσουμε σήμερα για τη δεξιά και την ακροδεξιά.

Και αφού λεξιλογούμε, θα εξετάσουμε τις λέξεις απ’ όλες τους τις πτυχές και όχι μόνο τις πολιτικές· διότι, αν η ακροδεξιά χρησιμοποιείται μόνο στην πολιτική ορολογία, το επίθετο “δεξιός” έχει βέβαια και πολλές άλλες σημασίες.

Η λέξη «δεξιός» είναι αρχαία, μάλιστα ήδη μυκηναϊκή. Πιθανώς να έχει απώτερη ετυμολογική σχέση με το «δέχομαι». Για τους περισσότερους ανθρώπους το δεξί χέρι είναι το πιο ικανό, και αυτή η διαφορά καθόρισε από πολύ παλιά τη μοίρα της λέξης “δεξιός”, που από τ’ αρχαία χρόνια πήρε μια σειρά θετικές σημασίες

Έτσι, ήδη από την αρχαιότητα, δεξιός σήμαινε και «επιδέξιος» ή «σωστός» ή «καλοφτιαγμένος» (π.χ. «Ευριπίδου δράμα δεξιώτατον»), ενώ επίσης πήρε τη σημασία «ευνοϊκός» στην οιωνοσκοπία. Αντίθετα, όπως ξέρουμε, η αριστερή πλευρά θεωρήθηκε δυσοίωνη και γι’ αυτό για να ονοματιστεί χρησιμοποιήθηκαν ευφημισμοί, όπως «ευώνυμος» -αλλά και το «αριστερός» ευφημισμός είναι, παράγωγο του «άριστος».

Στις διαλέκτους σώζεται η αρχαία σημασία αφού “δέξιος” είναι ο ικανός, ο επιδέξιος που λέμε, αλλά και στην κοινή γλώσσα ονομάζουμε “δεξιότητες” τις ικανότητες που έχει αποκτήσει ή πρέπει να διαθέτει κάποιος. Και όποιος δεν είναι ικανός, είναι αδέξιος. (Έφυγαν οι δεξιοί και ήρθαν οι αδέξιοι, ήταν μια εξυπνακίστικη ατάκα το 1981). Στη συνθηματική γλώσσα των μαστόρων του 19ου αιώνα, δέξος ήταν ο Έλληνας και ζέρβος ο Τούρκος.

Την ίδια προτίμηση για τη δεξιά πλευρά την βλέπουμε και σε πολλές άλλες γλώσσες, όπου η λέξη για τον δεξιό έχει επίσης σημασίες σχετικές με τη δικαιοσύνη, την καταλληλότητα ή την ευθύτητα. Για παράδειγμα στα αγγλικά right είναι ο δεξιός αλλά και ο σωστός, ο κατάλληλος, ο ευθύς, το δικαίωμα· στα γαλλικά droit, εκτός από τη δεξιά πλευρά, είναι το δίκαιο και ο ευθύς, και παρόμοιες συμπτώσεις σημασιών έχουμε και στις άλλες ρωμανικές και γερμανογενείς γλώσσες, αλλά και στις σλαβικές.

Κι επειδή όταν χαιρετάμε κάποιον τού δίνουμε το δεξί μας χέρι, το ρήμα δεξιούμαι πήρε τη σημασία «καλωσορίζω κάποιον» (δίνοντάς του το δεξί χέρι) -από εκεί και η δεξίωση. Επίσης, ευχόμαστε «να έρθουν όλα δεξιά» (δηλαδή ευνοϊκά), ενώ για να παινέψουμε έναν συνεργάτη μας για την ικανότητα και την προσφορά του λέμε ότι «είναι το δεξί μας χέρι». Όταν μπαίνουμε στο καινούργιο μας σπίτι ή μαγαζί μπαίνουμε με το δεξί πόδι, για να φέρει γούρι, ενώ όταν κάποιο εγχείρημα ξεκινήσει καλά λέμε ότι «ξεκινήσαμε με το δεξί».

Στην πολιτική, η Δεξιά, όπως και η Αριστερά, γεννήθηκαν με τη Γαλλική επανάσταση. Στις Γενικές Τάξεις, οι πιο ριζοσπαστικοί βουλευτές, εκείνοι που τάσσονταν υπέρ της κατάργησης της βασιλείας κάθονταν στα αριστερά έδρανα (όπως κοιτάζει ο πρόεδρος της συνέλευσης), ενώ οι πιο συντηρητικοί στα δεξιά. Αυτός ο διαχωρισμός σιγά-σιγά αποκρυσταλλώθηκε και παγιώθηκε στις επόμενες γαλλικές εθνοσυνελεύσεις, ιδίως μετά το 1815.

Στα ελληνικά, οι όροι “δεξιά” και “ακροδεξιά” είναι μεταφραστικό δάνειο από τα γαλλικά -η μονολεκτική εκφορά “ακροδεξιά” έχει γίνει πολύ συχνότερη σε τούτον τον αιώνα, παλιότερα συνηθιζόταν περισσότερο ο δίλεκτος όρος “άκρα δεξιά”.

Πάντως, ελάχιστα παγκοσμίως είναι τα κόμματα που έχουν στον τίτλο τους τον όρο “δεξιός” -και όσα τον έχουν συνήθως είναι ακροδεξιά. Προτιμούν να βάζουν στον τίτλο τους το έθνος, την ελευθερία, τη δημοκρατία και άλλα ηχηρά παρόμοια.

Και σε ατομικό επίπεδο, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, ο δεξιός πολιτικός σπάνια θα πει ότι είναι δεξιός -θα πει φιλελεύθερος, παλιότερα θα έλεγε εθνικόφρονας, συχνά θα πει «κεντροδεξιός»· η προσθήκη του πρώτου συνθετικού κεντρο-, τόσο στα δεξιά όσο και στα αριστερά λειτουργεί όπως το γάλα στον καφέ ή τα παγάκια στο ουίσκι: σπάει την αψάδα, διευκολύνει την κατάποση. Μόνο ακραίοι όπως ο Άδωνης επαίρονται ότι είναι δεξιοί. Για να το πω αλλιώς, αν κάποιος πολιτικός πει ότι είναι δεξιός, είναι ακροδεξιός· ο δεξιός λέει πως είναι κεντροδεξιός.

Στην Ελλάδα η ακροδεξιά για πολύ καιρό στεγαζόταν στα υπόγεια της “δεξιάς πολυκατοικίας” για να θυμηθούμε τον όρο του Γ. Καρατζαφέρη που είχε θελήσει να δοθεί κι ένα υφυπουργείο (ένα δυαράκι, σαν να λέμε) στη Χρυσή Αυγή. Τουλάχιστον σήμερα η φασιστική απόφυση της άκρας δεξιάς, η Χρυσή Αυγή, αντιμετωπίζεται όπως της αξίζει -σαν παρίας, σαν εγκληματική οργάνωση.

Αλλά πρέπει να τα πούμε όλα: αν πανευρωπαϊκά αναμένεται επέλαση της ακροδεξιάς, αιτία δεν είναι μόνο οι προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές. Είναι και ότι η αριστερά δεν έχει δείξει μια πειστική εναλλακτική στον νεοφιλελεύθερο μονόδρομο που ακολουθεί η Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες. Εδώ είναι το μεγάλο στοίχημα…

sarantakos.wordpress.com