Λιτότητα και χρέος...

Νάντια Βαλαβάνη*

Στις 31.5.2013 εγκρίθηκαν δύο Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί «κορσέδες» για την...
επιβολή της «Δημοσιονομικής Πυξίδας», οι 472/13 και 473/13.

Ολη η δημοσιότητα συγκεντρώθηκε στον δεύτερο: Αφορούσε τις «κανονικές» χώρες-μέλη της ευρωζώνης και επέβαλλε τον «έλεγχο μέσω των εθνικών προϋπολογισμών» κάθε εξάμηνο.

Για να συμπληρωθεί με τη διάσταση της «αιρεσιμότητας» (conditionality) στον Ευρωπαϊκό Προϋπολογισμό 2014-2020: της δυνατότητας μη καταβολής π.χ. ΕΣΠΑ ως μέτρου πειθάρχησης κάθε χώρας που δεν συμμορφωνόταν σε προϋπολογισμό της με τις ασφυκτικές προβλέψεις του Μάαστριχτ.

Ο 472/13 πέρασε –τυχαία;– απαρατήρητος ακόμα και στην Ελλάδα: Αφορά το ειδικό καθεστώς «ενισχυμένης επιτήρησης» όσων χωρών θα έβγαιναν από μνημόνια – μέχρι ν’ αποπληρώσουν «τουλάχιστον» το 75% του χρέους τους προς τους Ευρωπαίους δανειστές (χώρες, EFSM, ESM).

Μόλις τον Οκτώβριο 2013 βρέθηκε πρωτοσέλιδη η επιβεβαίωση του, τότε ομολόγου του Μοσκοβισί, Ολι Ρεν, για «ορθή περιγραφή» του 472/13 απαντώντας σε «ζωντανή» ερώτηση που του υπέβαλα στο Βίλνιους (video 16.10.2013, «Αυγή» 27.10.2013):

«Τα κράτη-μέλη σε δανειακά προγράμματα… θα υποβληθούν σε μεταπρογραμματικό καθεστώς “ενισχυμένης επιτήρησης”… που θα περιλαμβάνει έναν μηχανισμό απολύτως παρόμοιο με τις καθιερωμένες διαδικασίες της τρόικας και των μνημονίων, όπως τις έχουμε γνωρίσει στην Ελλάδα: Με υπογραφή μνημονίου μακροοικονομικής προσαρμογής, έλεγχο της δημοσιονομικής κατάστασης με τετράμηνες αξιολογήσεις, νέα “μέτρα” εφόσον οποιαδήποτε αξιολόγηση τα θεωρήσει αναγκαία».

Αν όμως αυτό είναι το νομοθετημένο πλαίσιο, πώς ακριβώς θα εφαρμοστεί στη σημερινή μεταμνημονιακή Ελλάδα; Μια χώρα που αντί ν’ απεμπλακεί από τα μνημόνια και να μειώσει δραστικά το χρέος της, όπως είχε δεσμευτεί κατά τη σύντομη άνοιξη του 2015 η πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ. κι επισφράγισε το συγκλονιστικό 61% του δημοψηφίσματος τρία χρόνια πριν σαν σήμερα, χάρη στην «ολική επαναφορά» του Ιουλίου 2015 «εξέρχεται» με χρέος-ογκόλιθο (φέτος στο ιστορικά υψηλό 188,6% ως προς το ΑΕΠ);

Και «εξέρχεται» με «μνημονιακό τρόπο» – με δέσμευση να διατηρήσει ανέγγιχτο το μνημονιακό νομοθετικό οικοδόμημα με βάση την αρχή της μη αναστρεψιμότητας (irreversibility) και με «ενισχυμένη επιτήρηση» (enhanced surveillance) προκειμένου να εξασφαλιστεί συνέχιση της εξουθενωτικής λιτότητας και των νεοφιλελεύθερων «μεταρρυθμίσεων» τουλάχιστον έως το 2060;

Αν και τέλος Ιουλίου θα προστεθούν οι τελευταίες «πινελιές», ύστερα από 700 μνημονιακά νομοθετήματα (300 του τρίτου Μνημόνιου) ή 32.000 μνημονιακές ρυθμίσεις από το 2010, έπειτα από ανείπωτη δυστυχία και συνεχιζόμενο πλιάτσικο της δημόσιας αλλά και της ιδιωτικής περιουσίας των λαϊκών και μεσαίων στρωμάτων, ύστερα από μακρόχρονες συγκρούσεις και συμβιβασμούς μεταξύ των δανειστών για το ελληνικό χρέος, η απόφαση του Eurogroup της 21ης Ιουνίου –συνδυαστικά με τη μελέτη βιωσιμότητας χρέους (DSA) της Κομισιόν και την προκαταρκτική έκθεση του άρθρου IV του ΔΝΤ– ξεκαθάρισε πλήρως την εικόνα: Στόχος των «εταίρων», με την υπογραφή της δεύτερης κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ., είναι επί τέσσερις τουλάχιστον δεκαετίες η «μεταμνημονιακή» Ελλάδα να μοιάζει με τη μνημονιακή σαν δυο σταγόνες νερό.

Πρώτος ο πρωθυπουργός στα «επινίκια» των δύο κοινοβουλευτικών ομάδων στο Ζάππειο (22.6.2018) ερμήνευσε σε αντίθετη κατεύθυνση τις εξελίξεις: «Η χώρα μας γυρίζει οριστικά σελίδα και περνά σε μια περίοδο που τη θέση της λιτότητας θα παίρνει η κοινωνική δικαιοσύνη και τη θέση της επιβολής θα παίρνει κάθε μέρα περισσότερο η Δημοκρατία. Τη θέση της αβεβαιότητας θα παίρνει η σταθερότητα. Μετά από οκτώ χρόνια καταφέραμε να λύσουμε το πρόβλημα του χρέους… Το χρέος γίνεται βιώσιμο… Η Ελλάδα γίνεται ξανά μια χώρα κανονική».

Ας δούμε αν η βασική αυτή εκτίμηση αντέχει στην απλούστερη αντιπαράθεση της πραγματικότητας.

Στο Eurogroup αποφασίστηκε να επεκταθεί η περίοδος χάριτος των δανείων του δευτέρου Μνημονίου (EFSM) κατά άλλα δέκα χρόνια, δηλαδή τόκοι και χρεολύσια να ξεκινούν από το 2032.

Θα επιστραφούν επίσης εν μέρει και σταδιακά τα κέρδη της ΕΚΤ και των κεντρικών τραπεζών της ευρωζώνης από την αποπληρωμή των ομολόγων από την Ελλάδα στην ονομαστική τους τιμή και θα καταργηθεί το step-up επιτόκιο των δανείων του EFSM – υπό «αιρεσιμότητα»: Εφόσον πιάνονται τα πλεονάσματα και προχωρούν κανονικά οι «μεταμνημονιακές» εξαναγκαστικές μεταρρυθμίσεις των επόμενων χρόνων, που κατονομάζονται μοιρασμένες σε έξι άξονες. Αν χρειαστεί, θα επανεξεταστεί η πορεία του χρέους το 2032.

Σύμφωνα με την DSA της Ε.Ε., στο βασικό σενάριο για το χρέος που έκανε αποδεκτό το Eurogroup, με χρήση για τις ανάγκες αναχρηματοδότησης χρέους του μισού «μαξιλαριού ρευστότητας» των 24,1 δισ. που δημιούργησαν κυβέρνηση και δανειστές, προβλεπόμενα έσοδα από τις ιδιωτικοποιήσεις 2018-2060 18 δισ., με τους τόκους να καλύπτονται από πλεονάσματα (ψηφισμένα) 3,5% (2018-2022), 3% (2023), 2,5% (2024) και στη συνέχεια μεσοσταθμικά 2,2% και με μεσοσταθμική πραγματική αύξηση του ΑΕΠ 2023-2060 1% (αντίστοιχη ονομαστική 3% – προσθέτοντας πληθωρισμό 2%): Το χρέος γίνεται καθολικά βιώσιμο και το 2060 καταλήγει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε το πρώτο Μνημόνιο – 127% του ΑΕΠ.

Οι ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες για την εξυπηρέτησή του μειώνονται κάτω απ’ το 15% μεσοπρόθεσμα, για να διαμορφωθούν μετά το 2032 γύρω στο maximum όριο βιωσιμότητας 20%, καταλήγοντας ωστόσο το 2060 στο 28,1% του ΑΕΠ.

Στο «λιγότερο ευνοϊκό» σενάριο της DSA, από το 2023 η ανάπτυξη μειώνεται μεσοσταθμικά κατά 0,2%, ενώ η πολιτική λιτότητας συνεχίζεται κανονικά, αλλά με μικρότερη ένταση, μέχρι το 2060 – δηλαδή με μεσοσταθμικά πλεονάσματα 1,5%: Το χρέος εκτοξεύεται από το 2032, φτάνοντας το 235% του ΑΕΠ το 2060, με τις ακαθάριστες χρηματοδοτικές ανάγκες εξυπηρέτησής του να ξεπερνούν το μισό ΑΕΠ (!).

Παρ’ όλο που η DSA του ΔΝΤ θα δημοσιοποιηθεί τέλος Ιουλίου, το «λιγότερο ευνοϊκό» σενάριο στην DSA της Ε.Ε. προσεγγίζει εκπληκτικά το βασικό σενάριο του ΔΝΤ στο Eurogroup του Μαΐου 2017.

Βασική εκτίμηση της προκαταρκτικής έκθεσης του ΔΝΤ είναι ότι: Η πρόσφατη συμφωνία έχει βελτιώσει σημαντικά τη βιωσιμότητα του χρέους μεσοπρόθεσμα.

«Αυτή η βελτίωση μπορεί να διατηρηθεί μακροπρόθεσμα μόνο με βάση υποθέσεις που φαίνονται αισιόδοξες σχετικά με την αύξηση του ΑΕΠ και την ικανότητα της Ελλάδας να έχει μεγάλα πρωτογενή πλεονάσματα».

Πράγμα που, σύμφωνα με την έκθεση, κάνει δύσκολη τη διατήρηση της πρόσβασης στις αγορές μακροπρόθεσμα χωρίς περαιτέρω ελάφρυνση του χρέους.

Με άλλα λόγια, προκειμένου να μπορέσει το ΔΝΤ να παραμείνει στον μηχανισμό επιτήρησης της Ελλάδας, κάνει –για τρίτη φορά μετά το 2010– μια «παράκαμψη» των κριτηρίων του καταστατικού του για τη βιωσιμότητα του χρέους, αποδεχόμενο τον κατά Σόιμπλε (Μάιος 2016) χωρισμό του χρέους σε άμεσο, μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο.

Η ενδιάμεση νομισματική έκθεση της ΤτΕ καταλήγει σε παραπλήσια εκτίμηση με το ΔΝΤ για το χρέος, απηχώντας τις απόψεις της ΕΚΤ. Στην έκθεση παρουσιάζονται τέσσερα σενάρια: Tα δύο συμπίπτουν με αυτά της DSA της Ε.Ε. – το «λιγότερο ευνοϊκό» (1,5% πλεονάσματα) χαρακτηρίζεται «δημοσιονομικής κόπωσης».

Ως προς τ’ άλλα δύο, προφανώς προέλευσης της DSA της ΕΚΤ, που δεν δημοσιοποιείται: Το πρώτο προβλέπει τι θα γινόταν αν δεν επεκτεινόταν η περίοδος χάριτος. Το τελευταίο, αν τα επιτόκια αναχρηματοδότησης του χρέους ανεβούν μεσοσταθμικά κατά 100 μονάδες βάσης: Από το 2040 η βιωσιμότητά του τινάζεται στον αέρα.

Ακόμα και με τα κριτήρια της τρόικας το χρέος παραμένει μη βιώσιμο. Εστω και μεσοπρόθεσμα, για την επόμενη 15ετία, προκειμένου να μην ξεφύγει από κάθε έλεγχο η τρόικα απαιτεί διαρκή θηριώδη λιτότητα με «πλεονάσματα αίματος», που όντως σε τέτοιο ορίζοντα δεν έχει εμφανίσει καμιά χώρα στην ιστορία του κόσμου, και παραπέρα πλιάτσικο υπό «ενισχυμένη εποπτεία».

Οχι τυχαία η DW και ο γερμανόφωνος Τύπος ασχολήθηκαν με τη μελέτη των οικονομολόγων Πόρτερ-Ντι Μάουρο-Βίπλος-Αϊχενστάιν για το ελληνικό χρέος, που πρωτοδημοσιοποιήθηκε στη Neue Zuercher Zeitung με τίτλο «Αναγκαίο το κούρεμα» (16.4.2018).

Η έρευνά τους απέδειξε ότι δεν αποδίδει κανένα άλλο μέτρο: ούτε η συνέχιση χρηματοδότησης από τον ESM (νέο μνημόνιο) ούτε η αναδιάρθρωση πιστώσεων του δανείου του EFSM ή των διακρατικών δανείων του πρώτου Μνημονίου (GLF).

Το μόνο μέτρο που μπορεί να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα του χρέους είναι «κούρεμα» σήμερα – κι αυτό, σύμφωνα με τους τέσσερις οικονομολόγους, χάρη στο «συντηρητικό» ύψος που το προτείνουν, θα το κάνει βιώσιμο μετά το 2037…


* Πρώην αναπληρώτρια υπουργός Οικονομικών

efsyn.gr