«Χθες» κροίσος, σήμερα φυγάς...

Ο Ιβιτσα Τόντοριτς ήταν μέχρι πρόσφατα ο ορισμός του Βαλκάνιου κροίσου. Ζούσε σε ένα τεράστιο κάστρο του 16ου αιώνα, πετούσε με το ελικόπτερό του από την πολυτελή του βίλα στις κροατικές ακτές και...
ταξίδευε στην Αδριατική με το γιοτ του.

Σήμερα ο γνωστός στην Κροατία με το παρατσούκλι «Αφεντικό» είναι φυγάς, καταζητούμενος για κατάχρηση εκατομμυρίων, κατάχρηση που οδήγησε σε μια χρεοκοπία τόσο μεγάλη ώστε να προκαλεί ανησυχία όχι μόνο στην πατρίδα του, αλλά και σε αρκετές άλλες χώρες των Βαλκανίων.

Ο όμιλος του Τόντοριτς, η Agrokor, έχει καταρρεύσει υπό το βάρος ενός χρέους επτά δισεκατομμυρίων δολαρίων, ποσό τόσο μεγάλο που σε περίπτωση κρατικής διάσωσης θα μπορούσε να βουλιάξει την κροατική οικονομία, καθώς σύμφωνα με εκτιμήσεις της EBRD οι ληξιπρόθεσμες υποχρεώσεις του ισοδυναμούν σχεδόν με το 15% του ΑΕΠ της χώρας!

Από την άλλη πλευρά, το να αφεθεί η επιχείρηση στην τύχη της σημαίνει ότι απειλούνται άμεσα πάνω από 60.000 θέσεις εργασίας και έμμεσα χιλιάδες άλλες μέσω της αλυσίδας συνεργαζόμενων με την Agrokor εταιρειών.

Οπως είπε χαρακτηριστικά ο Αντε Ράμλιακ, που είναι ο διορισμένος από το κράτος εκκαθαριστής, «εάν συνυπολογίσει κανείς εκτός από τους υπαλλήλους της Agrokor και όλους αυτούς των οποίων η δουλειά θα επηρεαστεί από τη χρεοκοπία, τότε μιλάμε για 500.000 ανθρώπους σε μια χώρα τεσσάρων εκατομμυρίων με 15% ανεργία, ενώ εάν κλείσουν όλες οι επιχειρήσεις της Agrokor, η οικονομία της Κροατίας μπορεί να συρρικνωθεί κατά 10% ή και περισσότερο».

Το αδιέξοδο πασιφανές, όχι μόνο για τον πρώην γίγαντα της κροατικής οικονομίας και για την κυβέρνηση στο Ζάγκρεμπ, αλλά και για τις γειτονικές χώρες.

Σύμφωνα με το neweurope.eu, πρόκειται για γενικευμένη κρίση, αφού η Agrokor απασχολεί 40.000 εργαζομένους στην Κροατία, 20.000 στη Βοσνία και τη Σερβία και δεκάδες χιλιάδες στη Σλοβενία, μέσω της αγοράς της αλυσίδας Mercator...

Στα χρόνια του εμφυλίου

Οπως όλοι οι επιχειρηματίες με καλές πολιτικές διασυνδέσεις, ο Ιβιτσα Τόντοριτς εκμεταλλεύτηκε τα χρόνια του εμφυλίου για να αποσπάσει, στο πλαίσιο των μαζικών ιδιωτικοποιήσεων, σε εξαιρετική τιμή και με αδιαφανείς διαδικασίες, κρατικά «φιλέτα» –μεγάλες κρατικές εταιρείες και αλυσίδες που είχαν βγει στο σφυρί.

Εχοντας, λοιπόν, τη βοήθεια των επαφών του στην κυβερνώσα ελίτ, αλλά και τη συνεχή χρηματοδότηση τραπεζών εντός και εκτός των συνόρων, έφτασε μέσω του οικογενειακού ομίλου του, Agrokor, να κατέχει 143 εταιρείες σε τουλάχιστον τέσσερις χώρες!

«Η διαδικασία ιδιωτικοποίησης προκάλεσε πολλά προβλήματα στην Κροατία» λέει ο Ορσάτ Μίλιενιτς, επικεφαλής της Επιτροπής της Βουλής που ανέλαβε να διαχειριστεί την κρίση. «Τόσα καλά εργοστάσια απλώς εξαφανίστηκαν και τόσο πολλοί που δεν είχαν χρήματα, τώρα είναι πολύ πλούσιοι. Η Agrokor έγινε τελικά μεγαλύτερη από το ίδιο το κράτος».

Οι τράπεζες έπαιξαν μεγάλο ρόλο στο χτίσιμο αυτής της μονοκρατορίας. Πολλοί ήταν επί σειρά ετών οι πρόθυμοι χρηματοδότες του Τόντοριτς, πέρα από το τοπικό χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Οπως, μεταξύ άλλων, οι τράπεζες Erste και Raiffeisenbank της Αυστρίας, οι UniCredito και Intesa Sanpaolo της Ιταλίας, η γαλλική Credit Agricole, αλλά και η ελληνική Alpha Bank, που ενέκρινε το 2008 δανεισμό 35 εκατ. ευρώ. Και φυσικά η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ERBD) που δάνειζε, δάνειζε, δάνειζε την Agrokor, βρέθηκε να κατέχει το 8,3% των μετοχών το 2006 και κατέληξε με το 2,3% το 2014, ενθαρρύνοντας έμπρακτα τις επεκτατικές διαθέσεις του Τόντοριτς.

Κυρίως όμως ήταν δύο ρωσικές κρατικές τράπεζες, που ετοιμάζονται τώρα να εξαργυρώσουν το ρίσκο τους σε χώρες, οι οποίες ήταν κάποτε στη ζώνη επιρροής της Μόσχας.

Η φαμίλια και η διαπλοκή

Οπως γράφει το BalkanInsight, όλα ξεκίνησαν όταν ο πατέρας του Ιβιτσα, Aντε Τόντοριτς, διορίστηκε διευθυντής σε κρατική αγροτική επιχείρηση στα μέσα της δεκαετίας του 1950, ενώ αργότερα έγινε βουλευτής στην ομοσπονδιακή Βουλή της Γιουγκοσλαβίας και μέλος του Δ.Σ. της Zagreb Bank.

Το 1963 διορίστηκε γενικός διευθυντής μεγάλης εταιρείας παραγωγής γαλακτοκομικών και κρέατος, της Agrokombinat. Ομως το 1971 καταδικάστηκε σε πενταετή φυλάκιση για κατάχρηση έξι εκατομμυρίων γερμανικών μάρκων, χρήματα που λέγεται ότι προορίζονταν για αγορά όπλων.

Οταν αποφυλακίστηκε, έστησε με τον Ιβιτσα μια επιχείρηση καλλιέργειας και εμπορίας λουλουδιών. Η δουλειά πραγματικά... άνθησε και με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, το 1989, ο Ιβιτσα Τόντοριτς ίδρυσε την Agrokor κι έβαλε την εταιρεία στο χρηματιστήριο, αγοράζοντας ο ίδιος τις μετοχές του.

Η δεκαετία του 1990 ήταν η περίοδος των ιδιωτικοποιήσεων, του ξεπουλήματος των «ασημικών» του κράτους, ως επί το πλείστον με σκανδαλώδη δάνεια σε «ημετέρους», μέσω αδιαφανών διαδικασιών. Οπως όλοι οι σωστοί επιχειρηματίες με τις καλές πολιτικές διασυνδέσεις, ο υιός Τόντοριτς εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση για να αποκτήσει σε πολύ καλή τιμή «φιλέτα» μεγάλων κρατικών εταιρειών που είχαν βγει στο σφυρί.

Αγόρασε κατ’ αρχάς την αλυσίδα Unikonzum –τη μεγαλύτερη τότε επιχείρηση λιανικής στην ευρύτερη περιοχή του Ζάγκρεμπ–, άλλαξε το όνομα σε Konzum και ένα χρόνο αργότερα, το 1995, άνοιξε το πρώτο σουπερμάρκετ στην πρωτεύουσα.

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ‘90, ήταν ιδιοκτήτης πολλών εταιρειών στον τομέα των τροφίμων: από μια εταιρεία εμφιάλωσης νερού, μέχρι μια εταιρεία παγωτών και κατεψυγμένων προϊόντων και ένα μεγάλο εργοστάσιο επεξεργασίας κρεάτων.

Τραπεζίτης-παιδικός φίλος



Πού βρήκε τα χρήματα; Το 2007, η δημοσιογράφος Αντρέα Αρέζινα αποκάλυψε πως ο Τόντοριτς πήρε «ύποπτα» δάνεια, όπως ένα ενυπόθηκο 7.610.000 γερμανικών μάρκων από την τράπεζα Zagrebacka, με επιτόκιο τρεις φορές μικρότερο από το συνηθισμένο.

Τότε είχε διεξαχθεί έρευνα, αλλά η τράπεζα δεν διαπίστωσε καμία «ανωμαλία» και ο Τόντοριτς συνέχισε ανενόχλητος τα «ψώνια του». Λεπτομέρεια: το διάστημα 1993-1995 πρωθυπουργός της Κροατίας ήταν ο παιδικός φίλος του Τόντοριτς, Νικίκα Βάλεντιτς...

Διοικώντας τον όμιλό του με την κόρη του, Ιβα, και τους δυο γιους του, Αντε και Ιβάν, και διατηρώντας οικογενειακώς τον απόλυτο έλεγχο με το 90% του μετοχικού κεφαλαίου του ομίλου του, ο Τόντοριτς εξακολούθησε να επεκτείνεται επιθετικά, αγοράζοντας... τα πάντα –και εκτός των κροατικών συνόρων: άνοιξε καταστήματα στη Βοσνία –όπου η αλυσίδα Konzum έγινε η μεγαλύτερη επιχείρηση λιανικής–, στη Σερβία –όπου η Agrokor αγόρασε, μεταξύ άλλων, τις επιχειρήσεις εμφιάλωσης Mivela, την αλυσίδα Idea, κτηνοτροφικές μονάδες, εργοστάσια επεξεργασίας λαδιού κ.λπ.– ενώ είχε βάλει πόδι σε Μαυροβούνιο, Κόσοβο, ΠΓΔΜ και Ουγγαρία. Οταν επιχείρησε όμως να γίνει βασιλιάς της λιανικής και στη Σλοβενία, η αδηφάγος, επεκτατική στρατηγική του πυροδότησε την κατάρρευσή του.

Το 2013 το «Αφεντικό» έκλεισε συμφωνία για την αγορά του 53% του μεγάλου σλοβενικού ομίλου λιανικής Mercator έναντι 550 εκατομμυρίων ευρώ, με δάνεια από τη ρωσική κρατική τράπεζα Sberbank.

Τα δάνεια αυτά όμως είχαν πολύ υψηλό επιτόκιο. Αυτή η αγορά, που ολοκληρώθηκε το 2014, αποδείχτηκε η «χαριστική βολή» για τον Τόντοριτς, καθώς το χρέος του πλέον κατέστη «μη βιώσιμο»: άλλωστε μετά την είσοδο της Κροατίας στην Ε.Ε., το 2013, το σχεδόν μονοπωλιακό καθεστώς που απολάμβανε ο όμιλος άρχισε να αμφισβητείται από άλλες μεγάλες ανταγωνιστικές αλυσίδες από τη Γερμανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, που διεκδικούσαν μερίδιο στην κροατική αγορά.

Σύμφωνα με αναλυτές, το μοιραίο λάθος του Τόντοριτς ήταν πως προσπάθησε να αναχρηματοδοτήσει το μακροπρόθεσμο χρέος του με νέα δάνεια, βραχυπρόθεσμα και ακριβά.

Μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2016 η Agrokor χρωστούσε 3,5 δισ. ευρώ στους πιστωτές της και άλλα 2,2 δισ. ευρώ στους προμηθευτές της, συνολικά δηλαδή, όπως σημειώνουν οι Financial Times, έξι φορές το μετοχικό της κεφάλαιο. Και χωρίς ρευστό, βρέθηκε σε αδυναμία να ανταποκριθεί στις υποχρεώσεις της.

Από τον Ιανουάριο του 2017 οι οίκοι αξιολόγησης έχουν υποβαθμίσει την πιστοληπτική ικανότητα του ομίλου, η αξία των ομολόγων του πλέον είναι στην κατηγορία «σκουπίδια» και οι προμηθευτές βεβαίως σταμάτησαν να... προμηθεύουν.

Τον Απρίλιο, η Agrokor κατέρρευσε οριστικά και η κροατική κυβέρνηση άμεσα πέρασε από τη Βουλή τον λεγόμενο «Νόμο Agrokor», αναλαμβάνοντας τον έλεγχο του ομίλου και τις διαπραγματεύσεις με πιστωτές και προμηθευτές, με στόχο την πώληση περιουσιακών του στοιχείων και τελικώς την «αναδιάρθρωσή» του.

Παράλληλα, στο Ζάγκρεμπ η αστυνομία συνέλαβε πρώην στελέχη της Agrokor στο πλαίσιο της έρευνας για τις οικονομικές ατασθαλίες και τις καταχρήσεις, η οποία έρευνα –όπως είπε ο εισαγγελέας– έχει στο στόχαστρό της συνολικά 15 άτομα. Στις επιδρομές έλαβαν μέρος 300 αστυνομικοί.

Κατόπιν όλων αυτών ο Τόντοριτς άφησε τα πλούτη του και έφυγε από τη χώρα για το Λονδίνο, ενώ εκδόθηκε εναντίον του ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης. Κροάτες δημοσιογράφοι τον εντόπισαν, με αποτέλεσμα να δημοσιευτούν τραγελαφικά βίντεο με τον πρώην κροίσο να τρέχει στους δρόμους της βρετανικής πρωτεύουσας για να ξεφύγει από τις κάμερες.

Στις 7 Νοεμβρίου η βρετανική αστυνομία ανακοίνωσε ότι ο 66χρονος Τόντοριτς παραδόθηκε και αφέθηκε ελεύθερος υπό όρους: παρέδωσε το διαβατήριό του, φόρεσε ηλεκτρονικό βραχιολάκι και κατέθεσε 100.000 λίρες ως εγγύηση.

Ο δικαστής τού εξήγησε ότι τα περιουσιακά του στοιχεία, και στη Βρετανία και στον υπόλοιπο κόσμο, έχουν «παγώσει» και θα έχει πολύ περιορισμένη δυνατότητα ανάληψης χρημάτων.

Ο Τόντοριτς, που αυτοχαρακτηρίζεται «πολίτης της Αγγλίας», δηλώνει αθώος, θύμα πλεκτάνης. Λέει ότι θα ζητήσει πολιτικό άσυλο στη Βρετανία, κάνει λόγο για... διαπλεκόμενο κύκλωμα που ενορχήστρωσε την πτώση της Agrokor, απειλεί με αποκαλύψεις για τους πολιτικούς του «φίλους» και στο προσωπικό του blog κατακεραυνώνει την κυβέρνηση υποστηρίζοντας ότι στο πλαίσιο της επιχείρησης αναδιάρθρωσης του ομίλου του μοιράζονται οι θέσεις των νομικών και οικονομικών συμβούλων «σε επιλεγμένους φίλους των προνομιούχων πιστωτών και των επαγγελματικών εταίρων τους, που τσεπώνουν εκατομμύρια ευρώ από την Agrokor σε καθημερινή βάση». Πώς γυρίζει ο τροχός...

Ο Τόντοριτς και άλλα άτομα, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, «διαστρέβλωσαν τις οικονομικές εκθέσεις της Agrokor» από το 2006 μέχρι και τον περασμένο Απρίλιο, «κρύβοντας δαπάνες, χρέη και οικονομικές απαιτήσεις».

Οι κροατικές αρχές τού χρεώνουν επίσης «κατάχρηση της εξουσίας του» ως προέδρου του διοικητικού συμβουλίου προκειμένου να αποκομίσει κέρδη 8.600.000 ευρώ και παραβίαση «της υποχρέωσής του να προστατεύσει τα συμφέροντα και τα εισοδήματα» τρίτων με την παραποίηση εγγράφων του ομίλου, αποκομίζοντας κέρδη 101 εκατομμυρίων ευρώ.

Συναλλαγές με την εξουσία

Οι έλεγχοι των ορκωτών ελεγκτών που δημοσιοποιήθηκαν τον Οκτώβριο έδειξαν σημαντική κακοδιαχείριση και παραποιήσεις των οικονομικών στοιχείων, που «διέφευγαν», όπως φαίνεται, επί σειρά ετών την προσοχή των φορολογικών αρχών της Κροατίας.

Οχι τυχαία. Ως ο μεγαλύτερος παρασκευαστής και έμπορος τροφίμων στη χώρα, η Agrokor με το μονοπωλιακό καθεστώς της είχε γίνει ο ορισμός της διαπλοκής: χρηματοδοτούσε κόμματα και προεδρικές προεκλογικές εκστρατείες, κυριαρχούσε στη διαφήμιση στα ΜΜΕ και στη διανομή των εφημερίδων και ήταν επί σειρά ετών η καλολαδωμένη «περιστρεφόμενη πόρτα» στις συναλλαγές του ομίλου με την εξουσία, προσφέροντας επιτελικές θέσεις και θέσεις «συμβούλων» με παχυλούς μισθούς σε πρώην και... επόμενους πολιτικούς πελάτες.

Μεταξύ άλλων, σε έναν πρώην υπουργό Οικονομικών της χώρας και μετέπειτα υπουργό Τουρισμού και Εμπορίου και δήμαρχο του Ζάγκρεμπ, έναν πρώην πρεσβευτή στη Γαλλία και τον γιο του, τον γιο του γενικού εισαγγελέα, τον πρώην επικεφαλής της αστυνομίας, τον σύζυγο της πρώην επικεφαλής της Αρχής Προστασίας Ανταγωνισμού, τον πρώην, επί 12 έτη, κεντρικό τραπεζίτη της Κροατίας Ζέλικο Ροχατίνσκι, αλλά και έναν δικαστή του Συνταγματικού Δικαστηρίου που είχε χρηματίσει υπουργός Δημόσιας Διοίκησης, πρεσβευτής και βουλευτής...

Ο ρωσικός «δάκτυλος», οι τράπεζες και οι Αμερικανοί



Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Οπως προκύπτει, τα δάνεια εξ Ανατολών έπαιξαν μεγάλο ρόλο στη χρηματοδότηση (και την κατάρρευση) της Agrokor, πυροδοτώντας φόβους ότι το Κρεμλίνο προσπαθεί έτσι να αυξήσει την επιρροή του στο νεότερο μέλος της Ε.Ε. και στις άλλες βαλκανικές χώρες που φιλοδοξούν να ενταχθούν στην Ενωση.

Η ρωσική κρατική Sberbank είναι ο μεγαλύτερος πιστωτής της Agrokor με 1,1 δισ. ευρώ, ενώ η επίσης κρατική (κατά 60%) VTB συνεισέφερε με αναχρηματοδοτούμενα δάνεια περίπου 300 εκατομμύρια ευρώ. Οι ρωσικές τράπεζες λοιπόν, εκβιάζοντας την κατάσταση, άρχισαν να παίζουν ένα παιχνίδι με τα χρέη του Τόντοριτς. Αλλοτε –σύμφωνα με πληροφορίες– πίεζαν για αποπληρωμή του συνόλου των δανείων και άλλοτε εμφανίζονταν πρόθυμες να συμμετάσχουν στην εκ νέου χρηματοδότηση του ομίλου, που πλέον βρισκόταν υπό κρατική διαχείριση.

Παράλληλα, βέβαια, έβαλαν πόδι στην αγορά της Σερβίας. Κίνησαν τις διαδικασίες στο Βελιγράδι, διεκδικώντας έναντι του χρέους της Agrokor τις σερβικές εταιρείες που ανήκουν στον κροατικό όμιλο.

Την κρίσιμη ώρα, όπως αναφέρει η Huffington Post, έφτασε και η αμερικανική βοήθεια! Σύμφωνα με το σχετικό ρεπορτάζ, η πρεσβευτής στην Κροατία, Τζουλιέτα Βαλς-Νόγες, ανακοίνωσε στα μέσα Οκτωβρίου ότι Αμερικανοί επενδυτές ενδιαφέρονται να «βοηθήσουν» την υπό κατάρρευση Agrokor, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι θα διεξαχθεί εις βάθος έρευνα για τις κατηγορίες περί διαφθοράς και ξεπλύματος «μαύρου» χρήματος που τη βαραίνουν.

Μεταξύ των χρηματοδοτών, οι τράπεζες Goldman Sachs, JP Morgan και η Merrill Lynch, αλλά ο βασικός επενδυτής και μεγαλύτερος κάτοχος ομολόγων της Agrokor είναι το κεφάλαιο υψηλού ρίσκου Knighthead Capital με έδρα τη Νέα Υόρκη και επικεφαλής τον Τόμας Βάγκνερ, πρώην τραπεζίτη της Goldman Sachs.

Κροατικά μέσα ενημέρωσης έχουν αφήσει να εννοηθεί ότι υπήρχε προηγούμενη συνεννόηση με την κυβέρνηση, πριν ακόμα ανακοινωθεί η χρεοκοπία, φήμες που φυσικά διαψεύδει ο Βάγκνερ.

Ρωσικό «ξέπλυμα»;

Για τη Huffington Post, το κίνητρο των Αμερικανών επενδυτών είναι ευγενές: με το δεδομένο πως μια τέτοια κίνηση θα είναι «καλοδεχούμενη από τους Κροάτες και τους υπόλοιπους κατοίκους των Βαλκανίων» και θα «εμφυσήσει την ελπίδα σ’ αυτό το φτωχό κομμάτι της Ευρώπης ότι η δικαιοσύνη και μπορεί να επικρατήσει και θα επικρατήσει».

Ενα άλλο, λιγότερο φανερό κίνητρο ίσως κρύβεται στην πληροφορία που αναφέρεται πιο κάτω στο ίδιο ρεπορτάζ, η οποία αποδίδεται σε κροατικά ΜΜΕ: ενώ, λοιπόν, στις αρχές Οκτωβρίου ο Κροάτης πρόεδρος συνομιλούσε στη Μόσχα με τον Ρώσο ομόλογό του, Πούτιν, και τον διευθύνοντα σύμβουλο της Sberbank, κυκλοφόρησαν ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες ότι η ρωσική τράπεζα μπορεί να έχει δανείσει στον Τόντοριτς όχι 1,1 δισ. ευρώ που φαίνεται στα χαρτιά, αλλά 5 δισ., σκοπεύοντας να «ξεπλύνει» τουλάχιστον τα 3 δισ. από αυτά, μέσω του τραπεζικού συστήματος της Κροατίας...

Εννοείται πως όλο αυτό το όργιο εγχώριας και εξωτερικής διαπλοκής με την Agrokor έχει προκαλέσει σοβαρούς κυβερνητικούς τριγμούς στην Κροατία.

Η τελευταία κρίση αφορούσε τον υπουργό Οικονομικών Ζντράβκο Μάριτς, ο οποίος πριν αναλάβει το πόστο του στην κυβέρνηση, ήταν στέλεχος του ομίλου του Τόντοριτς. Τον Απρίλιο, η αντιπολίτευση με την υποστήριξη ενός εκ των κυβερνώντων κομμάτων, του MOST, κατέθεσε πρόταση μομφής κατά του Μάριτς ζητώντας πρόωρη προσφυγή στις κάλπες. Από την ψηφοφορία όμως προέκυψε ισοπαλία και για μία ψήφο ο υπουργός έχει κρατήσει –προς το παρόν– την καρέκλα του...

efsyn.gr