Οι ευκλείδειοι κανόνες...

Γερμανία, 1945. Στην νουβέλα της συγγραφέως Anna Seghers «Το Τέλος» περιγράφεται η προσπάθεια ενός...
πρώην φρουρού σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, του Zillich, να διαφύγει την σύλληψη, ενώ οι αρχές τον κυνηγούν μεθοδικά και ανελέητα. Μια πρώτη σκέψη που μπορεί να περάσει  από το μυαλό του αναγνώστη όταν διαβάζει τις γραμμές του Das Ende είναι η εξής: πως είναι δυνατόν η αστυνομία και οι αρχές, οι οποίες μέχρι πριν από λίγες εβδομάδες κυνηγούσαν με μεθοδικό τρόπο τους αντι-ναζί και τους Εβραίους, να κυνηγούν τώρα το ίδιο μεθοδικά και με τον ίδιο ζήλο τους ναζί. Η απο-ναζιστικοποίηση του κρατικού μηχανισμού δεν μπορεί να αποτελεί εξήγηση αφού τότε ήταν σε ένα πρώιμο στάδιο.

Μία εξήγηση αφορά τον τρόπο με τον οποίο η γερμανική κοινωνία αντιμετωπίζει τους κανόνες. Η προσήλωση στους κανόνες είναι βασικό στοιχείο της γερμανικής κουλτούρας, και αυτό ισχύει είτε στην εξουσία είναι ο Χίτλερ, είτε όχι. Αν και αυτό που ονομάζεται «εθνική ψυχολογία» δεν υφίσταται (είναι επικίνδυνο να αποδίδεις ψυχολογικά χαρακτηριστικά σε έθνη και μεγάλες ομάδες), δεν μπορούμε παρ’ολ’ αυτά να μην παρατηρήσουμε ότι σε κάποιες περιπτώσεις ορισμένες μεγάλες ομάδες μπορεί να χαρακτηρίζονται από συγκεκριμένες «τάσεις», οι οποίες σε καμία περίπτωση δεν χαρακτηρίζουν έναν πληθυσμό στο σύνολό του (σαφώς υπάρχουν εξαιρέσεις και μεμονωμένες περιπτώσεις ανθρώπων που πρέπει να αντιμετωπίζονται διαφορετικά). Είναι όμως βέβαιο ότι, για παράδειγμα, στην Λατινική Αμερική οι άνθρωποι είναι πιο «παρορμητικοί» σε σχέση με εκείνους της σκανδιναβικής χερσονήσου.  Ή ότι οι Γερμανοί είναι πιο πειθαρχημένοι στους κανόνες σε σχέση με τους Έλληνες.

Αυτό το χαρακτηριστικό έχει λειτουργήσει τις περισσότερες φορές με θετικό τρόπο για την Γερμανία. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ας πούμε, η γερμανική κοινωνία επέδειξε μια πρωτοφανή προσαρμοστικότητα στις νέες συνθήκες του μεταπολεμικού κόσμου, δείχνοντας προσήλωση στους νέους κανόνες του καινούριου πολιτικού μοντέλου διακυβέρνησης. Είναι μια από τις βασικές αιτίες του μεταπολεμικού «γερμανικού θαύματος». Σε άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα, αυτές οι μεταβάσεις ήταν πιο δύσκολες. Δεν μπορείς να πεις, για παράδειγμα, στο ελληνικό αστυνομικό όργανο από τη μια μέρα στην άλλη πως, εχτές ο κομμουνιστής ήταν κακός, ενώ σήμερα έγινε καλός και πρέπει να σταματήσεις να τον κυνηγάς. Η ψυχοσύνθεσή του υπερισχύει σε σχέση με την αίσθηση του καθήκοντος και των κανόνων, και αυτό δημιούργησε κατά καιρούς και προβλήματα στην Ελληνική Δημοκρατία.

Το ζήτημα των κανόνων στην κοινωνία, την πολιτική και τους θεσμούς, μάς φαινόταν να έχει λυθεί σε μεγάλο βαθμό τις τελευταίες δεκαετίες στην Δυτική Ευρώπη. Οι χώρες της είχαν επιλέξει ένα σολομώντειο μοντέλο, που είχε τις ρίζες του στις φιλελεύθερες όψεις του 18ου και τον 19ου αιώνα και εκφραζόταν ιδανικά στο πρόσωπο του Γιάννη Αγιάννη. Οι «Άθλιοι» του Ουγκό, ήταν ένα βιβλίο με δεκάδες λογοτεχνικές, ηθικές, πολιτικές και φιλοσοφικές προεκτάσεις, ήταν όμως και ένα βιβλίο για την στάση μας απέναντι στους κανόνες. Ο Αγιάννης έκλεψε (παραβίασε τους κανόνες), αλλά ο συγγραφέας και το αναγνωστικό κοινό ήταν με το μέρος του και όχι με το μέρος του διώκτη του αστυνόμου Ιαβέρη, τόσο γιατί αναγνώριζε ελαφρυντικά στις πράξεις του πρώην κατάδικου, όσο και γιατί υπήρχε η πεποίθηση ότι οι κανόνες δεν πρέπει να είναι άκαμπτοι. Ο Ολάντ έδωσε πρόσφατα χάρη σε μια γυναίκα που σκότωσε τον άντρα της, ο οποίος κακοποιούσε την ίδια και τα παιδιά της επί δεκαετίες, σε μια υπόθεση που συζητήθηκε πολύ στην Γαλλία. Βλέπουμε δηλαδή ότι ο δυτικός πολιτισμός είχε εντάξει την ελαστικότητα των κανόνων στο νομικό της σύστημα, αφού εδώ αναγνωρίστηκε τόσο η έννοια του ελαφρυντικού, όσο και η θεσμική δυνατότητα να παραβιάζεται ο κανόνας που λέει ότι η πολιτική εξουσία δεν μπορεί να παρεμβαίνει στην Δικαιοσύνη.

Θα μπορούσε να πει κάποιος ότι ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε υπάγεται σε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις. Ότι δηλαδή η εμμονή του στους κανόνες είναι προϊόν των εθνικών του καταβολών ή ότι οι πολιτικές - κοινωνικές του απόψεις είναι συντηρητικές και έτσι αντιδρά σε ένα μοντέλο επιείκειας και έλλειψης πειθαρχίας που είναι ασύμβατο με τις πεποιθήσεις του. Είναι όμως αυτό ή κάτι περισσότερο από αυτό; Αν κάποιος γκουγκλάρει τις λέξεις «Schaeuble» «rules», θα διαπιστώσει ότι στο τεράστιο πλήθος αναφορών που προκύπτουν από την αναζήτηση, ο Ομοσπονδιακός Υπουργός Οικονομικών εγκαλεί ένα σωρό φορείς, χώρες και ανθρώπους για μη τήρηση των κανόνων. Την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, τον Βρετανό υπουργό Εξωτερικών Μπόρις Τζόνσον,  την Κομισιόν, την Μεγάλη Βρετανία, την Ιταλία, τον Αμερικανό υπουργό Οικονομικών Τζακ Λιου, την Πορτογαλία, τον Έλληνα πρωθυπουργό  Αλέξη Τσίπρα, την Γαλλία, την Ελλάδα, τις χώρες του G20, σε έναν κατάλογο χωρίς τέλος. Η προτροπή για τήρηση των κανόνων μπορεί να αφορά ένα σωρό θέματα που ξεκινούν από ζητήματα του χαρτοφυλακίου του (δημοσιονομικά, φόροι κτλ) και φτάνουν έως το ζήτημα των προσφύγων και της πολιτικής για το άσυλο.

Πρέπει να αρχίσουμε να λέμε φανερά κάτι που διαφαίνεται, αλλά δεν μπορούμε να το πούμε. Αυτός ο άνθρωπος δεν είναι καλά. Η εμμονή του με τους κανόνες φαίνεται να είναι πέρα από την πολιτική και να εμπίπτει στο πεδίο της ψυχολογικής επιστήμης. Αν και ο Ευκλείδης Τσακαλώτος στο πρόσφατο άρθρο του στο Open Democracy δεν αναφέρθηκε στον Σόιμπλε, ορθά πάντως συνέδεσε το (σοϊμπλικής στήριξης) Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης με «μόνιμο ζουρλομανδύα».  Η ιστορία του Γερμανού υπουργού θυμίζει περιπτώσεις ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής, όπου υπερισχύει στην προσωπικότητα η εμμονή με τους κανόνες και η επίδειξη σκληρότητας και ισχυρογνωμοσύνης (κάτι άλλο που χαρακτηρίζει τον δημόσιο λόγο του Σόιμπλε). Στο οικογενειακό περιβάλλον, η ύπαρξη ενός τέτοιου, άκαμπτου με του κανόνες, κηδεμόνα μπορεί να δημιουργήσει ένα νευρωτικό παιδί και αισθήματα θυμού και εκδίκησης.

Οι κοινωνίες βέβαια είναι άλλο πράγμα. Οι υπερβολικοί κανόνες του Σόιμπλε δεν δημιουργούν αδιέξοδο στα παιδιά μας, με την στενή έννοια, ούτε προκαλούν σε αυτά νευρώσεις ή αισθήματα θυμού και εκδίκησης. Προκαλούν όμως αδιέξοδα σε μεγάλες κοινωνικές ομάδες, τα μέλη της οποίας αναζητούν διέξοδο σε αισθήματα θυμού και εκδίκησης. Αναζητούν δηλαδή διέξοδο στο μεγάλο νευρωτικό καταφύγιο της Ακροδεξιάς…

tvxs.gr