Το 2016 έκανε έναν σχεδόν πλήρη κύκλο –αλλά ένα κύκλο στη φρίκη. Άρχισε με τα γεγονότα της Κολωνίας, όπου ένας όχλος...
στερημένων ανδρών κακοποίησε γυναίκες που είχαν πάει να γιορτάσουν το Νέο Έτος, και τελειώνει με την επίθεση στο Βερολίνο, όπου ένα ακόμα φορτηγό έπεσε πάνω σε πολίτες που έκαναν τα χριστουγεννιάτικα ψώνια τους. Ενδιαμέσως, ένα άλλο τρελό φορτηγό τσάκισε δεκάδες κορμιά στη Νίκαια, τον Ιούλιο, ενώ τυφλές επιθέσεις με πολλά θύματα έλαβαν χώρα στις Βρυξέλλες, το Μάρτιο και στην Κωνσταντινούπολη, ξανά και ξανά. Το ότι στο επίκεντρο της βίας, στην οποία πρέπει ασφαλώς να προστεθεί και η βία του προσφυγικού ζητήματος, βρέθηκε η Γερμανία, η μεγαλύτερη, ισχυρότερη και, ως τώρα, πιο «ασφαλής» χώρα της Ευρώπης, φανερώνει καθαρά τη μετάβαση σε ένα άλλο είδος κοινωνικής συνύπαρξης και πολιτικής λειτουργίας -που δεν αφορά μόνο την Ευρώπη αλλά τον κόσμο ολόκληρο.
Η δημοκρατική υποχώρηση μπορεί να συμβολίζεται από δυο μείζονα γεγονότα – το Μπρέξιτ και την εκλογή Τραμπ-, δεν περιορίζεται όμως σε αυτά. Η απώλεια όχι μόνο ισχύος αλλά και οντότητας μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης της οποίας το πολιτικό σχέδιο αποσυντίθεται κάτω από τα συγκεντρωμένα πυρά των αντιπάλων της και των αδυναμιών της, καθώς και η διακινδύνευση της παγκόσμιας ασφάλειας με την άνοδο στην εξουσία επικίνδυνων ή εθνικιστών ηγετών (ή και τα δύο μαζί) συνιστούν προφανείς, κρίσιμες και ήδη απτές συνέπειες. Την εικόνα καθιστά ακόμα πιο ανησυχητική η αποτυχία των όποιων πειραμάτων «ριζοσπαστικής» ή «ρεφορμιστικής» αναζωογόνησης της δημοκρατίας αναγγέλλονται χωρίς καν να επιχειρηθούν (όπως στην Ελλάδα) ή επιχειρούνται και ξαστοχούν (όπως στην Ιταλία).
Ακόμα σημαντικότερα ίσως, γιατί εντελώς πρωτόγνωρα –το 2016 ήταν η χρονιά που το πρωτόγνωρο έγινε ρουτίνα- υπήρξαν μια σειρά από γεγονότα που πέρασαν σχεδόν κάτω από το ραντάρ αλλά εντάσσονται και δυναμώνουν τη γενική τάση αποσύνθεσης: η ανοιχτή παραβίαση των ευρωπαϊκών θεμελίων και του ευρωπαϊκού κεκτημένου από δύο τουλάχιστον χώρες, την Ουγγαρία και την Πολωνία, που όχι μόνο δεν καταπνίγηκε αλλά βρίσκει και μιμητές, σε βαθμό που να μπορεί ήδη να μιλήσει κανείς για μια «ανελεύθερη Διεθνή»΄ η επίσης ανοιχτή καταπίεση της ελευθερίας της έκφρασης και του Τύπου, στην Πολωνία και στην Ουγγαρία, αλλά και στη Ρωσία, αλλά και στην Τουρκία (ο Ερντογάν είχε φυλακίσει το Διευθυντή της Τζουμχουριέτ και είχε κλείσει τη Ζαμάν πριν ακόμα από το Ιουλιανό «πραξικόπημα», που του έδωσε την αφορμή για πλήρη αυταρχισμό), αλλά και στην Ελλάδα΄ το εντελώς γκροτέσκο και τραυματικό ψυχόδρμα της καθαίρεσης (ξεκίνησε τον Απρίλιο και ολοκληρώθηκε τον Αύγουστο) της Προέδρου Ρουσέφ στη Βραζιλία και η αντικατάσταση της με μια μη εκλεγμένη κυβέρνηση εξίσου αν όχι περισσότερο μπλεγμένη σε σκάνδαλα και διατεθειμένη να γυρίσει τη χώρα πολλά χρόνια πίσω΄ η βύθιση δύο τουλάχιστον χωρών, της Συρίας και της Βενεζουέλας, στο χάος, της πρώτης λόγω ενός εμφυλίου πολέμου στον οποίο η διεθνής ανάμιξη πρόσθεσε μια σειρά άλλων καταστροφών και συρράξεων, και της δεύτερης λόγω επιλογών και ανικανότητας της ηγεσίας της, που οδήγησαν στην αποστέρηση του πληθυσμού από βασικά αγαθά, στην εκτίναξη της εγκληματικότητας, στην απώλεια της αξίας του χρήματος και στη διάλυση της οικονομίας΄ η ανάρρηση στην εξουσία ενός ανθρώπου, του Ντουτέρτε στις Φιλιππίνες, που επαίρεται για δολοφονίες του ίδιου ή κατ’ εντολήν του.
Μπροστά σε όλα αυτά, τα μεταρρυθμιστικά βήματα στο Ιράν, η απομάκρυνση της Λατινικής Αμερικής από τον μπολιβαρισμό, το δειλό άνοιγμα της Κούβας στον κόσμο και του κόσμου στην Κούβα, καθώς και οι ελπίδες ειρήνευσης στην Κολομβία και την Κύπρο αποτελούν πολύ ασθενικά φωτάκια ελπίδας.
Συνολικά πάντως, οι δύο βαρύτερες εξελίξεις ήταν η αδυναμία διεθνούς συνεννόησης για ζωτικής σημασίας θέματα και ο συνδυασμός θριάμβου της άρνησης και άρνησης της λογικής σχεδόν κάθε φορά που στήθηκαν κάλπες. Η Ευρώπη διαλύεται γύρω από το μεταναστευτικό, με πλήρη αδυναμία συνεννόησης και με τείχη να υψώνονται ανάμεσα και σε αδελφές χώρες (Τσεχία-Σλοβακία, Δανία-Σουηδία, Αυστρία-Γερμανία). Οι διεθνείς εμπορικές συμφωνίες τινάζονται στον αέρα ή δίνουν λαβή για ιδεολογικο-πολιτικές συγκρούσεις. Η μεγάλη συμφωνία για το κλίμα τίθεται σε αμφιβολία, ιδίως μετά την εκλογή Τραμπ, παρά το γεγονός ότι το επείγον της συντονισμένης δράσης είναι πια κάτι παραπάνω από εμφανές: το 2015 έσπασε όλα τα ρεκόρ όσον αφορά την αύξηση των εκπομπών αερίου, την θέρμανση του πλανήτη, την άνοδο της στάθμης των υδάτων, το λιώσιμο των πάγων, τον πολλαπλασιασμό των ακραίων καιρικών φαινομένων -και το 2016 μπορεί, όταν μετρηθεί, να αποβεί ακόμα χειρότερο.
Από την άλλη, οι ακραίοι και δήθεν «αντισυστημικοί» είχαν την τιμητική τους σε όλες σχεδόν τις εκλογικές αναμετρήσεις (ΗΠΑ, Ρωσία, Πολωνία, με μόνη εξαίρεση, και μάλιστα διπλή, την Αυστρία), ενώ το «όχι» επικράτησε σε όλα τα δημοψηφίσματα: στην Ολλανδία τον Απρίλιο, στη Βρετανία τον Ιούλιο, στην Ιταλία το Δεκέμβριο, ακόμα και στην Κολομβία, παρότι αφορούσε μια συμφωνία εσωτερικής ειρήνης, ακόμα και στην Ουγγαρία, παρότι «κέρδισε» ο Όρμπαν (η συμμετοχή ήταν τόσο μικρή που δεν μέτρησε το αποτέλεσμα). Η ερμηνεία των βαθύτερων κινήτρων των λαών για όλα αυτά τα αποτελέσματα είναι σχεδόν κοινότυπη: βούληση ανατροπής της «παλιάς» καθεστηκυίας τάξης, έστω και αν η «νέα», όπως δείχνει ιδιαίτερα η περίπτωση Τραμπ, είναι και χειρότερη και πιο καθεστηκυία΄ άρνηση των διεθνών σχημάτων και δράσεων και επιστροφή σε έναν κοινωνικό και πολιτικό εθνικισμό, τον οποίο ιδίως συμβολίζει η αυτοκτονική, και γι’ αυτό ακόμα άδηλης κατάληξης, συλλογική απόφαση για έξοδο της Βρετανίας από μια Ευρώπη στην οποία είχε την ευνοϊκότερη δυνατή θέση΄ καταφυγή σε λύσεις εκ προοιμίου αποσπασματικές και οιονεί διαλυτικές, λόγω της αδυναμίας της «κανονικότητας» και των ως τώρα πολιτικών εκπροσώπων της να συνεχίσουν να προσφέρουν μια έστω στοιχειωδώς μοιρασμένη υλική ευημερία σε πληθυσμούς που, κατά τα άλλα, ακούνε διαρκώς ότι η παγκοσμιοποίηση τους έχει καταστήσει πλουσιότερους.
Το πρόβλημα δημοκρατίας, με άλλα λόγια, συνδέεται άρρηκτα με το κοινωνικό ζήτημα που ξεκίνησε από τη δεκαετία του 1990, πήρε διαστάσεις μέσα στην εξαετία της οικονομικής κρίσης και βγήκε ορμητικά στο προσκήνιο το 2016. Ένας σχεδόν άλυτος φαύλος κύκλος έχει δημιουργηθεί: η θεωρητική «επιτυχία» του βασισμένου στην τεχνολογική πρόοδο «μοντέλου της παγκοσμιοποίησης δημιουργεί μεγαλύτερη αίσθηση ασφυξίας και αποξένωσης, ιδίως στη μεσαία τάξη, η οποία στρέφεται σε λύσεις που οδηγούν σε επιδείνωση της γενικής και της ειδικής κατάστασης και σε πλάτεμα της απογοήτευσης και της αποστροφής σε σχέση με την πολιτική. Οι αδύναμες παγκόσμιες ηγεσίες και η γενικευμένη υποχώρηση της παιδείας, της αισθητικής και του πολιτισμού στα χρόνια του Ίντερνετ κάνουν το πρόβλημα ακόμα πιο ασφυκτικό και τις συνθήκες όλο και πιο ευνοϊκές για τις λαϊκιστικές δυνάμεις.
Η στροφή αυτή συμβολίζεται από την ισχυροποίηση, ίσως και την παγκόσμια κυριαρχία, τριών προσώπων που εξελέγησαν με δημοκρατικές μεθόδους αλλά έχουν ελάχιστη σχέση με τη δημοκρατία. Με σειρά ισχύος: Πούτιν, Ερντογάν, Τραμπ. Όσοι θέλουν να βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο τους δίνουν ένα περιθώριο εξισορρόπησης μιας βαλτωμένης παγκόσμιας τάξης και ποντάρουν στον αντικομφορμισμό και στην έστω χαοτική αναζωογόνηση που μπορούν να φέρουν. Με το μυαλό και τη ψυχή μου νιώθω το εντελώς αντίθετο –και μακάρι να πέφτω έξω: μας δείχνουν το αυριανό, σκοτεινότερο πρόσωπο μιας παγκόσμιας δημοκρατικής κοινότητας που ψάχνεται και νομίζει ότι βρήκε το δρόμο μέσα από την αυτοκαταστροφή...
tvxs.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου