Το φάντασμα του λαϊκισμού...

Η «οικονομική ορθοδοξία» δεν αμφιβάλλει εύκολα. Εμμένει στις αρχές της, όπως η θρησκευτική στις δικές της. Σε...
περίπτωση κρίσης δοκιμάζεται, όπως δοκιμάζεται η θρησκευτική ορθοδοξία όταν σκοτώνονται αθώοι. «Πώς το ανέχεται αυτό ο Θεός;» αναρωτιούνται οι πιστοί. «Αφού η θεωρία είναι σωστή», απορούν οι θεματοφύλακες της οικονομικής ορθοδοξίας, «γιατί δεν λειτουργεί;» Εντούτοις, οι άνθρωποι που σκέφτονται με τέτοιον τρόπο δεν πτοούνται εύκολα. Ξέρουν πώς να παραμερίζουν τις διαφωνίες της πραγματικότητας.

Τον Μεσαίωνα επικρατούσε στην Ευρώπη η χριστιανική θρησκευτική ορθοδοξία. Κάποτε το «ασκητικό ιδεώδες» της υποχώρησε. Για πολύ λιγότερο επικράτησε η φιλελεύθερη οικονομική ορθοδοξία: Από τα τέλη του 18ου αιώνα μέχρι τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Κάποτε το δικό της ιδεώδες, αυτό που λέμε σήμερα «λιτότητα», υποχώρησε κι αυτό. Μετά την καταστροφή του 1914-18, ακόμη περισσότερο μετά την κρίση του 1930, ήταν βέβαιο ότι το πιο ιερό δικαίωμα δεν είναι η ιδιοκτησία και ότι η βασική ελευθερία δεν είναι η ελευθερία του επιχειρείν, όπως πίστευε ο κυρίαρχος για έναν αιώνα «φιλελευθερισμός».

Όμως η τραγική μετατροπή του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού» σε καθολική τυραννία χάρισε μια νέα ευκαιρία σε όσους θεωρούν τον σεβασμό της ιδιοκτησίας και της επιχειρηματικής πρωτοβουλίας σημαντικότερο από την ευημερία όλων. Ο νεοφιλελευθερισμός αναβίωσε, με σημαντική επιτυχία, τον οικονομικό φιλελευθερισμό, πράγμα δύσκολο υπό συνθήκες καθολικής ψήφου. Πράγματι, όταν δικαίωμα ψήφου είχαν μόνο οι εύποροι, όπως τον 19ο αιώνα, η υιοθέτηση φιλελεύθερων πολιτικών ήταν ευκολότερη. Όταν όμως ψηφίζουν οι μη εύποροι, η αναβίωση της φιλελεύθερης οικονομικής ορθοδοξίας δυσκολεύει (όταν δεν εισάγεται από δικτάτορες, όπως έχει συμβεί). Δεν αρκεί, π.χ., να επικαλείται κανείς τον μπαμπούλα της κοινοκτημοσύνης, όπως τον 19ο αιώνα. Χρειάζεται νέο σκιάχτρο. Τον Μεσοπόλεμο ήταν η «δημαγωγία», τώρα ο «λαϊκισμός».

Σήμερα, όπου η φιλελεύθερη παλινόρθωση έχει μάλλον εξαντλήσει τη δυναμική της, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση που μοιάζει με του Μεσοπόλεμου, όταν είχε καταρρεύσει το φιλελεύθερο πρότυπο για πρώτη φορά. Τώρα, όπως τότε, αναδύονται δύο δυνάμεις, η Αριστερά και η Άκρα Δεξιά. Τώρα, όπως τότε, οι φιλελεύθεροι αρνούνται και τις δύο, ανάγοντας την Αριστερά και την Άκρα Δεξιά στην ίδια κατηγορία σκέψης. Ο Μπλουμ, ηγέτης του Γαλλικού Τμήματος της Εργατικής Διεθνούς που πήρε την εξουσία το 1936, θεωρούσε «δημαγωγό» τον Χίτλερ, αλλά η Δεξιά θεωρούσε «δημαγωγό» τον ίδιο τον Μπλουμ. Τώρα θα θεωρούνταν «λαϊκιστής». Το σκεπτικό που ακολουθείται στους αφορισμούς αυτούς είναι το εξής: Όποιος διαφωνεί με την «οικονομική ορθοδοξία», αυτός δεν λέει τη «σκληρή αλήθεια» στον λαό, χαϊδεύει τα αυτιά του για να ωφεληθεί, άρα είναι δημαγωγός ή, όπως αυτό λέγεται σήμερα, «λαϊκιστής».

Το πρόβλημα είναι ότι παραδοσιακά μεν οι αντιδημοκράτες είναι αυτοί που ονομάζουν τους δημοκρατικούς ηγέτες «δημαγωγούς», αλλά τελικά κάθε κόμμα κατηγορεί το άλλο για δημαγωγία. Σήμερα, αντίστοιχα, οι φιλελεύθεροι είναι μεν εκείνοι που κατηγορούν τους αντιπάλους τους για «λαϊκισμό», αλλά τελικά κάθε κόμμα κατηγορεί το άλλο για λαϊκισμό. Πρόκειται δηλαδή για έννοιες -πασπαρτού, που καταντούν απλές ύβρεις. Αν ο Μαρξ έγραφε σήμερα ένα Μανιφέστο, θα άρχιζε πιθανόν με τις φράσεις: Ένα φάντασμα πλανάται πάνω από τη Δύση: Το φάντασμα του λαϊκισμού.

Το λάθος πολλών φιλελευθέρων του Μεσοπολέμου -αλλά δυστυχώς και του νέου «Μεσοπολέμου» που ζούμε σήμερα- είναι ότι, όταν πρέπει να διαλέξουν μεταξύ αριστερών και ακροδεξιών, διαλέγουν τους δεύτερους. Στα παραδοσιακά δεξιά κόμματα εδώ και χρόνια παρατηρούνται συμμαχίες μεταξύ φιλελευθέρων και αυταρχικών δεξιών ενάντια στους υπερασπιστές του κοινωνικού κράτους, που κατηγορούνται για «λαϊκισμό» και ταυτίζονται απαξιωτικά με τις «αριστερές ιδεοληψίες». Μια τέτοια συμμαχία κυριαρχεί στό δεξιό κόμμα της Γαλλίας αλλά και της χώρας μας. Η αντιλαϊκιστική ρητορεία οδηγεί άλλωστε εν τοις πράγμασι στην ίδια κατεύθυνση. Πράγματι, η πολεμική ταύτιση Άκρας Δεξιάς και Αριστεράς αποδυναμώνει την Αριστερά, ωφελεί όμως την Άκρα Δεξιά...

Η Αυγή