H μεγαλύτερη μυθολογία της αρχαίας Ελλάδας είναι ο αθηναϊκός μύθος, λένε οι Γάλλοι. Και είναι πράγματι μια πόλη με πολλές και μεγάλες μεταμορφώσεις ανά τους αιώνες, μια «πόλις-κόσμος» όπως...
υπήρξαν η Κωνσταντινούπολη, η Ρώμη, η Βενετία, το Παρίσι, το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη. • Πρώτος σταθμός της η εποχή του Θησέα, οπότε όσοι οικισμοί βρίσκονται σε απόσταση μίας μέρας από την Ακρόπολη ενώνονται σχηματίζοντας τον δήμο της Αθήνας.
Τότε καθιερώνονται και τα Παναθήναια. Μετά τον Κλεισθένη εμφανίζεται η πολιτική Αθήνα που γεννά τη δημοκρατία, ένα παγκόσμιο κατόρθωμα, μια δραστηριότητα ανθρώπινη και λαϊκή. Δεν ορίζει τις τύχες της πόλης κάποιος απόλυτος δεσπότης αλλά οι ίδιοι οι ελεύθεροι πολίτες της: «Τις αγορεύειν βούλεται;», ρωτά ο κήρυκας την Εκκλησία του Δήμου. Η ελληνική πρωτεύουσα παραμένει ένα αμάλγαμα ανατολής και δύσης, άλλοτε επιτυχημένο, άλλοτε πάλι όχι. Ένα βασικό πρόβλημα είναι η απουσία δημόσιου χώρου – καθένας αυθαιρετεί πάνω του όπως νομίζει, δίχως κανέναν σεβασμό για τον συμπολίτη του. • Ακολουθεί η ηρωική Αθήνα που ουσιαστικά μόνη της σταμάτησε τους Πέρσες σε Μαραθώνα και Σαλαμίνα, ταυτιζόμενη με την Ελλάδα.
Οι νίκες αφήνουν ελεύθερο το έδαφος για τον Χρυσό Αιώνα της «φιλομούσου και φιλοσόφου» Αθήνας, οπότε η φιλοσοφία, η ρητορική, το εμπόριο, το θέατρο, οι τέχνες φτάνουν στο απόγειό τους. • Τον 3ο αιώνα π.Χ. μαζί με την υπόλοιπη Ελλάδα υποτάσσεται στον Φίλιππο και σταδιακά παρακμάζει, παραμένει όμως πόλη-σύμβολο. Ο Φίλιππος, ο Αλέξανδρος κι άλλοι επιφανείς Μακεδόνες – που οι Αθηναίοι δεν παύουν να θεωρούν βαρβάρους - επιθυμούν να γίνουν όχι πολίτες της Πέλλας ή των Αιγών αλλά της Αθήνας. Ο νεοπυθαγόρειος φιλόσοφος Απολλώνιος ο Τυανέας νιώθει επίσης «βάρβαρος» ευρισκόμενος στο πνευματικό «Τροφείον της Οικουμένης». Στη βυζαντινή-χριστιανική εποχή η Αθήνα «περιθωριοποιείται» ακόμα περισσότερο εφόσον θεωρείται «πόλη των ειδώλων» και ταυτίζεται με τη θρησκεία των εθνικών, δηλαδή των ειδωλολατρών, παρότι ο τελευταίος όρος μάλλον τους αδικεί. Η Κωνσταντινούπολη είναι αντίθετα μια νέα, αμιγώς χριστιανική πρωτεύουσα. Όμως μέχρι το κλείσιμο της φιλοσοφικής Σχολής της Αθήνας από τον Ιουστινιανό (529 μ.Χ.) η Αθήνα παραμένει σπουδαίο πνευματικό κέντρο. Εκεί σπουδάζουν μεταξύ άλλων οι Τρεις Ιεράρχες αλλά κι ο «Παραβάτης» Ιουλιανός, ο τελευταίος εθνικός αυτοκράτορας τον οποίο ο Γρηγόριος Νύσσης προσπαθεί να μεταπείσει γράφοντάς του ότι οι χριστιανοί δεν εχθρεύονται την αρχαία γνώση, πήραν αντίθετα τα πάντα από αυτή «πλην της παιδεραστίας».
Όταν ο Ιουστινιανός στερεί τα πολιτικά δικαιώματα από τους «εις τα μισερά των Ελλήνων πρεσβεύοντες», οι τελευταίοι φιλόσοφοι αναγκάζονται να καταφύγουν στους άλλοτε μεγαλύτερους αντίπαλους της Αθήνας, τους Πέρσες. Έτσι η ελληνική σοφία αρχίζει να μεταλαμπαδεύεται στην Ανατολή και η άλλοτε κραταιά Αθήνα γίνεται με τους αιώνες ένα ασήμαντο «λασποχώρι» από, όπου «απουσιάζουν παντελώς τα χειρόγραφα και οι βιβλιοθήκες», όπως παραπονιέται ο μητροπολίτης Μιχαήλ Χωνιάτης τον 10ο αιώνα (ο ίδιος χρειάστηκε να ταξιδέψει, γράφει, μέχρι την Τζιά ώστε να ανακαλύψει μερικά σε κάποιο μοναστήρι). Η βυζαντινή Αθήνα έβγαλε πάντως και μια αυτοκράτειρα, την Ειρήνη την Αθηναία (780-802). • Μετά την Άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους (1204) η Αθήνα περνάει στους Λατίνους και συγκεκριμένα στους Καταλανούς, οπότε αλλάζει για πρώτη φορά όνομα και λέγεται από παραφθορά Σετίνε. Την περίοδο εκείνη ονομάστηκε «Τρελός» κι ο Υμηττός – ένα πολύ αγαπημένο καταφύγιο των παιδικών μου χρόνων - , όχι γιατί δεν... έστεκε στα καλά του αλλά επειδή ήταν πολύ μακρύς, "tres-long". •
Κατά την Τουρκοκρατία αρχίζει να εκδηλώνεται έντονο το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων για τις ελληνικές και ιδιαίτερα τις αθηναϊκές αρχαιότητες, πολλές από τις οποίες είτε στα κρυφά, είτε με την άδεια των οθωμανικών αρχών ανασκάπτονται για να καταλήξουν σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές της Εσπερίας. Παραμένουμε διαχρονικά σταθερά διχασμένοι: Δημοκρατικοί κι Ολιγαρχικοί στην αρχαιότητα, Ενωτικοί κι Ανθενωτικοί στο Βυζάντιο, Ευρωπαϊστές και «καθ'ημάς» Ανατολίτες στα νεότερα χρόνια, εσχάτως δε Μνημονιακοί κι Αντιμνημονιακοί! Η Απελευθέρωση βρίσκει την Αθήνα ένα ερειπωμένο αρβανιτοχώρι (εν πολλοίς). Οι Βαυαροί φέρνουν μαζί τους τα μοντέρνα ευρωπαϊκά ήθη τα οποία υιοθετεί η ελίτ, ενώ ο απλός λαός παραμένει τουρκομπαρόκ. Ευτυχώς δεν υλοποιείται το αρχικό σχέδιο του Όθωνα, να χτίσει το παλάτι του πάνω στον Ιερό Βράχο! • Η ελληνική πρωτεύουσα παραμένει ένα αμάλγαμα ανατολής και δύσης, άλλοτε επιτυχημένο, άλλοτε πάλι όχι.
Ένα βασικό πρόβλημα είναι η απουσία δημόσιου χώρου – καθένας αυθαιρετεί πάνω του όπως νομίζει, δίχως κανέναν σεβασμό για τον συμπολίτη του. «Η Αθήνα δεν είναι πια στην Αθήνα», όπως λέω, είναι μια πόλη χωρίς οδηγό χρήσης (Υ.Σ. προσωπικά εκτιμώ ότι αυτό μπορεί να είναι και συναρπαστικό αλλά δεν τολμώ να της το πω, ούτε και προλαβαίνω!). Κατά τα άλλα, παραμένουμε διαχρονικά σταθερά διχασμένοι: Δημοκρατικοί κι Ολιγαρχικοί στην αρχαιότητα, Ενωτικοί κι Ανθενωτικοί στο Βυζάντιο, Ευρωπαϊστές (ή... Ευρωλιγούρηδες που λέει ο Ζουράρις) και «καθ'ημάς» Ανατολίτες στα νεότερα χρόνια, εσχάτως δε Μνημονιακοί κι Αντιμνημονιακοί! • Η Αθήνα που εγώ θυμάμαι είναι μία πόλη γεμάτη κήπους, αυλές και νεοκλασικά αρχοντικά, με την Ακρόπολη χωρίς εισιτήριο, το Λυκαβηττό δίχως κεραίες, με τις ακακίες να ευωδιάζουν και τη σαγηνευτική φωνή της Μαρίας Καλογεροπούλου-Κάλλας κάπου στο βάθος.
Θυμάμαι βέβαια και την απίστευτη φρίκη της Κατοχής, ειδικά τη μεγάλη πείνα τον χειμώνα του '41 κι εύχομαι καμια γενιά να μην την ξαναζήσει γιατί μπροστά της η κρίση που λέμε ότι ζούμε είναι παιχνιδάκι!..
lifo.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου