Πέρα από την αρχή της ηδονής; ...
Δημήτρης Τζανακόπουλος
Πριν από λίγες μέρες ο Τάσος Τέλλογλου αποφάσισε να προχωρήσει σε ένα περίεργο τόλμημα. Να γράψει τον δημοσιογραφικό επικήδειο του τελευταίου φυλακισμένου πραξικοπηματία κρατώντας μια...
μάλλον υποκριτικά, ουδέτερη στάση που υπαγορεύεται από τη μόδα της πολιτικής ορθότητας. Σύμφωνα με τη μόδα αυτή, που στην Ελλάδα εισήχθη κατά κύριο λόγο από συγκεκριμένους ιστορικούς, ο αναλυτής, ο ιστορικός, ο δημοσιογράφος οφείλουν να παίρνουν συναισθηματική απόσταση από τα γεγονότα, χρησιμοποιώντας το γλωσσικό εργαλείο με τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγεται κατά το δυνατόν η αναζωπύρωση των πολιτικών παθών και η υποδαύλιση των κοινωνικών συγκρούσεων. Το πολιτικό πάθος εξάλλου, η ταύτιση με μια Υπόθεση και η αφοσίωση σε αυτή με κάθε κόστος, είναι, πάντα σύμφωνα με αυτή την τάση, ο βασιλικός δρόμος προς τον ολοκληρωτισμό.
Δεν είναι όμως αυτή η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή του Τελλόγλειου εγχειρήματος. Αυτό που κάνει εντύπωση είναι μια περίεργη αίσθηση που αποκομίζει όποιος διαβάσει το κείμενο, καθώς μέσα από τις γραμμές του αναδύεται ένας σιωπηρός θαυμασμός για τον πραξικοπηματία. Η προσωπικότητα που το κείμενο σκιαγραφεί, δεν είναι αυτή ενός παρανοϊκού, μεγαλομανούς φασίστα που αποφάσισε ότι δικαιούται να δράσει στο όνομα του λαού, αλλά ενός βαθύτατα ηθικού ανθρώπου που έμεινε πιστός μέχρι το τέλος στις ιδέες του και αρνήθηκε να δεχτεί ακόμα και την απονομή χάριτος από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για να μην προδώσει την Υπόθεσή του. Εδώ έχουμε μια πρώτη κραυγαλέα αντίφαση που ίσως χαρακτηρίζει σε μεγάλο βαθμό την εποχή μας. Από τη μια, η συναισθηματικά νεκρή μορφή του κειμένου του Τέλλογλου και από την άλλη, ένας κρυφός, ανομολόγητος θαυμασμός.
Είναι όμως δικαιολογημένος αυτός ο σιωπηρός θαυμασμός; Μπορεί το απόλυτο κακό να είναι ηθικό; Ίσως ναι. Σύμφωνα με τον Καντ, ηθική είναι μια πράξη που γίνεται απλώς και μόνο από καθήκον, που δεν επιβάλλεται από καμία παθολογική παρόρμηση. Ακόμα και μια πράξη αλτρουισμού που τελείται επειδή, σε τελευταία ανάλυση, προσφέρει ικανοποίηση στον πράττοντα δεν αξίζει κανένα θαυμασμό, ούτε αποτελεί δείγμα ηθικότητας για τον Καντ. Ηθική είναι η πράξη που γίνεται ανεξάρτητα ή ακόμα και ενάντια στα παθολογικά κίνητρα, η πράξη που μοναδικό της κίνητρο έχει το καθαρό καθήκον. Ίσως τότε θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι μια τέτοια πράξη, ακόμα και αν στο επίπεδο του περιεχομένου φαίνεται κακόβουλη και αισχρή, μπορεί να είναι τουλάχιστον άξια θαυμασμού αν ο πράττων ενεργεί πέρα από την αρχή της ηδονής. Αν δεν εισπράττει καμία ικανοποίηση από την τέλεσή της, αλλά αυτή του επιβάλλεται αποκλειστικά και μόνο από καθήκον. Ακόμα λοιπόν και ο χειρότερος εγκληματίας θα μπορούσε να προκαλέσει τουλάχιστον την αναγνώριση, στον βαθμό που θα ενεργούσε αποκλειστικά και μόνο υπό τις προσταγές του καθήκοντος. Ο Καντ σε διάφορα σημεία του έργου του φαίνεται να αναγνωρίζει αυτή την πιθανότητα αλλά διστάζει μπροστά στις τερατώδεις συνέπειες που θα είχε η αποδοχή της για το φιλοσοφικό του οικοδόμημα και αμέσως κάνει πίσω. Στην “Θρησκεία εντός των ορίων του Λόγου και μόνο”, για παράδειγμα, μιλά για το διαβολικό κακό, για το κακό που δεν υπαγορεύεται από κάποιο παθολογικό κίνητρο, αλλά αποτελεί αυτοσκοπό. Αμέσως, όμως, σπεύδει να τονίσει ότι το διαβολικό κακό είναι αδιανόητο για ένα ανθρώπινο ον και τίθεται μόνο ως αφηρημένη δυνατότητα.
Όπως και να έχει το πράγμα, πρέπει να αναρωτηθούμε αν θα μπορούσαμε εδώ να έχουμε μια τέτοια περίπτωση. Είναι ο Ντερτιλής αυτή η τραγική φιγούρα του διαβολικού κακού που μπορεί να προκαλέσει τον θαυμασμό ή την αναγνώρισή μας ακόμα και αν -ή μάλλον ακριβώς επειδή- μας προκαλεί ταυτόχρονα τον απόλυτο πανικό; Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Και τούτο αποδεικνύεται από ένα στοιχείο που φέρνει στην επιφάνεια τόσο την ηθική ποιότητα του ανδρός όσο και την αστοχία της αφήγησης του Τέλλογλου. Πρόκειται προφανώς για το περιστατικό της εκτέλεσης του φοιτητή, που, όπως προκύπτει από τη μαρτυρία του ίδιου του οδηγού του Ντερτιλή, προκάλεσε ανατριχιαστική ηδονή στον εκτελεστή. Είναι ακριβώς εδώ που ο μύθος του πραξικοπηματία που προσπαθεί να οικοδομήσει η αφήγηση του Τέλλογλου καταρρέει, που η dramatis persona και η συναφής αφήγηση εμφανίζονται σε όλη τη μικρότητα και την αθλιότητά τους.
Τα σκέφτηκε, θα μου πείτε, όλα αυτά ο Τέλλογλου; Πιθανότατα όχι. Αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία...
avgi.gr
Σχετικά με το άρθρο του Τέλλογλου και εδώ
Ο Dirty-λής που δεν ζήτησε ποτέ Harry
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου