Σύµβολο µιας αποπνικτικής TV...

Της Πόπης Διαμαντάκου

Φαντασµαγορικό φινάλε για το «Oprah Winfrey show» στις 25 Μαΐου. Οι τηλεθεατές του υπολογίζονται σε 15 εκατοµµύρια. ∆ισεκατοµµύρια εκείνοι που τελούν υπό την επήρεια των αξιών που επέβαλε.
Μερικοί βιαστικοί µιλούν και για... «τέλος εποχής». Κάθε άλλο. Είναι ακόµη άγνωστο το φινάλε της τηλεόρασης που ταυτίστηκε µε το πρόσωπο της Οπρα, αλλά και η πορεία της παγκόσµιας κοινωνίας, η οποία συντονίστηκε µε τον τηλεοπτικό λόγο, που καθιέρωσε και εθίστηκε στη σύγχυση δηµόσιουκαι ιδιωτικού µε αποτέλεσµα αυτό τον θολό πολτό αξιών,ο οποίος εξακολουθεί να παράγει φαινόµενα αποπνικτικά για τη σκέψη.

Γιατί η Οπρα Γουίνφρεϊ, ιδανικό πρότυπο του µιντιακού κόσµου που υποκλίνεται στο ποσοτικό (η µεγαλύτερη τηλεθέαση, η πλουσιότερη γυναίκα κ.λπ.) φαινόµενο, µε τους όρους ενός κόσµου που πορεύτηκε – προς πού αλήθεια; – µε τους φαντασµαγορικούς µύθους και τις αξίες της τηλεοπτικής εποχής και των επικοινωνιακών θαυµάτων, απλώς αλλάζει τηλεοπτική σελίδα. Ιδιοκτήτρια πλέον καναλιού θα συνεχίσει να κάνει τηλεόραση. Αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι δύο δεκαετίες λαµπρής τηλεοπτικής καριέρας απαιτούσαν το ανάλογο τηλεοπτικό φινάλε, που θα αποτελούσε ένα ιστορικό ψευδογεγονός. Με την παρουσία πλήθους σελέµπριτι-ζ, από τον Τοµ Χανκς και τον Τοµ Κρουζ µέχρι τη Μαντόνα και την Αρίθα Φράνκλιν και την ίδια την Οπρα να κλαίει από συγκίνηση µπροστά σε 13.000 κοινού live που είχαν κατακλύσει το United Center στο Σικάγο. Χειροκρότηµα!

Τετραπέρατη και διορατική, προφανώς και προτίµησε τη σκηνοθεσία µιας «αποχώρησης» από το τηλεοπτικό προσκήνιο, καθώς στο ίδιο ακριβώς πόστο, µόνον τη φθορά θα µπορούσε πλέον να ακολουθήσει.

Πάµφτωχο τέκνο του Μισισίπι, εµπνεύστηκε από δυο φράσεις σε όλη της τη ζωή: της γιαγιάς της ότι «δεν είναι όµορφη, οπότε πρέπει να γίνει πολύ έξυπνη» και του ιεροκήρυκα Τζέσε Τζάκσον ότι «η τελειότητα είναι αντίδοτο για τον ρατσισµό». Οι δυο τους, Τζάκσον και Οπρα, έκλαιγαν από συγκίνηση σε κοντινό πλάνο τη βραδιά που ο Οµπάµα ανακηρυσσόταν πρόεδρος των ΗΠΑ. Ενδειξη ή και ζωντανή απόδειξη της εσωτερικής ήδη σύγχυσης προσωπικοτήτων, οι οποίες υπηρέτησαν µια σαφή πολιτική και πολιτισµική επιλογή της αµερικανικής τηλεόρασης που ήταν η αναγόρευση του προσωπικού σουξέ, της προσωπικής ικανοποίησης και ψυχοεκτόνωσης σε νέες απόλυτες αξίες. Στοιχεία δηλαδή, τα οποία κάθε άλλο παρά στη συνοχή της κοινωνίας και την πίστη στις παραδοσιακές δηµοκρατικές αξίες συνέβαλαν.

Είχαν προηγηθεί βέβαια, της δικής της µέγιστης συµβολής, ιστορικές αλλαγές στην τηλεόραση. Η αποκάλυψη ότι τα τηλεπαιχνίδια που είχαν αναλάβει να λαµπρύνουν το «αµερικανικό όνειρο», ότι µπορεί η µόρφωση να χαρίσει πλούτο, ήταν όλα στηµένα (υπόθεση Quiz show), µε τον Phil Donahue, τον πρώτο παρουσιαστή τοκ-σόου που επέβαλε κοινό live στο στούντιο για να αντανακλά – υποτίθεται – την κοινωνική σύνθεση και τις διαθέσεις του τηλεοπτικού κοινού, να αποσύρεται, αφήνοντας µεγάλο κενό στο είδος των λαϊκών προγραµµάτων, αλλά πάνω απ’ όλα είχαν συντελεστεί µεγάλες κοινωνικές αλλαγές. Στα µέσα της δεκαετίας του ‘90 (1986) που αναλαµβάνει η Οπρα, ο κόσµος είχε επιστρέψει στα σπίτια του µετά την κατάρρευση µεγάλων κοινωνικών κινηµάτων, είχε απογοητευτεί από το «µαζικό»,αποζητούσε άµεσες «λύσεις» στα προσωπικά του και γοητευόταν από την έννοια του σουξέ, µε αποτέλεσµα ένα διαρκές άγχος που τον έφερνε στα ντιβάνια της ψυχανάλυσης.

Εδώ ακριβώς ανέλαβε η Οπρα, µορφωµένη, πανέξυπνη, µε εξαιρετικό λόγο, που κατάφερνε να εκλαϊκεύει τις δυσκολότερες έννοιες, να αναδείξει την «προσωπικότητα», να λουστράρει εκ νέου το «αµερικανικό όνειρο» µε όρους φυσικά τηλεόρασης και να ανακουφίσει το αίσθηµα αποτυχίας και κυρίως αποµόνωσης της µικροαστικής και λαϊκής τάξης. Κάθε ιδιαιτερότητα, κάθε ακραία ιδιωτική συµπεριφορά, κάθε πάθος και λάθος γινόταν θέαµα στα σαλονάκια της. Κάθε κριτική αυτού του θεάµατος χαρακτηριζόταν «ελιτισµός». Και µέσα σε 4 χρόνια η σύγχυση µεταξύ ιδιωτικότητας και παραδοξότητας, ασθένειας και ανευθυνότητας και κυρίως µεταξύ πραγµατικότητας και fiction είχε συντελεστεί. Το reality ήτανο νέος τηλεοπτικός όρος που θα σφράγιζε ανεξίτηλα τη δηµόσια σφαίρα.

Πάντως η ενσάρκωση του «Αµερικανικού Ονείρου» δεν έχει πει την τελευταία της λέξη. Απλώς είναι άγνωστο αν θα την πει µπροστά σε πλήθη κοινού ή σε ένα περιορισµένο ακροατήριο που θα την ακολουθήσει ώς το δικό της επαγγελµατικό τέλος ίσως τότε, µαζί µε το πραγµατικό «τέλος εποχής».
TAΝΕΑ