Ψευδοσυναίσθημα ελεημοσύνης...

Της Πόπης Διαμαντάκου
Σε ποιο βαθμό φτάνει ο εθισμός στις ανθρώπινες τραγωδίες, ώστε να καταναλώνουμε διαρκώς ως τηλεοπτικό «έδεσμα» τον σπαραγμό των άλλων;

Τα ριάλιτι της φιλανθρωπίας είναι το νέο τηλεοπτικό φρούτο της ντροπής που ανθεί στο εξωτερικό, ενώ μόλις προέκυψε και στη χώρα μας με το ριάλιτι του Αlpha «Σπίτι από την αρχή». Η εν λόγω κατηγορία προσφέρει- εκτός των άλλων κανιβαλικών ηδονών- και το ψευδοσυναίσθημα της ελεημοσύνης δια...

...αντιπροσώπου (για να μην προσθέσουμε και εκείνη την κάπως ντροπιαστική ευδαιμονία που γεννά η σκέψη «ευτυχώς, εμείς είμαστε καλύτερα»). Η τηλεόραση αναλαμβάνει την «ευεργεσία» έναντι φυσικά του ανάλογου θεάματος σπαραγμού από εκείνον που έχει την ανάγκη της, ενώ το φιλοθέαμον απολαμβάνει τα «ευγενή» συναισθήματα που του γεννώνται από την ασφάλεια του καναπέ. Εμείς είδαμε στο προχθεσινό «Σπίτι από την αρχή» μια ηλικιωμένη γυναίκα να κλαίει γοερά από τις πίκρες που τη βαραίνουν και μετά να σπαράζει, όταν βρέθηκε η τηλεόραση να της προσφέρει τα ανέλπιστα. Προφανώς ουδόλως την ενδιέφερε αν το αντάλλαγμα για την «προσφορά» ήταν ακριβώς αυτά τα δάκρυα, ότι προσέφερε το θέαμα του πόνου της και της απόλυτης ένδειας για να αποκτήσει νόημα η εκπομπή. Χάρη στα βάσανα και τη φτώχεια της οικογένειάς της θα διαφημιζόταν η υπέρτατη αξία της τηλεόρασης που τάχα την συμπόνεσε: «Ευτυχία είναι τα υλικά αγαθά». Αλλά, για να γίνει αυτό αντιληπτό, θα ΄πρεπε να απουσιάζουν παντελώς. Μόνον τότε διαφημίζονται σωστά οι ψευδαισθήσεις. Α, ναι, προφανώς υποφέρεις λιγότερο σε ωραίο ντεκόρ.

Επειδή όμως όλα έχουν ένα κόστος, ο βασανισμένος οφείλει να κλάψει on camera και να είναι πειστικός. Αυτό είναι το ύστατο δικαίωμα που παραχωρούν οι άνθρωποι της ανάγκης στην εποχή μας. Τον έλεγχο της εικόνας τους. Τι να τον κάνουν, όταν δεν έχουν να φάνε; Άλλωστε, ανά τους αιώνες η μοναδική βεβαιότητα των εξαθλιωμένων ήταν ότι η καλύτερη δυνατή θέα στις δυστυχίες τους μπορεί να καταστεί μια μέθοδος για να απαλλαγούν από αυτές. Υποτίθεται ότι από την εποχή του Διαφωτισμού, με την κουλτούρα του ανθρωπισμού και των δικαιωμάτων, όλα αυτά θα άλλαζαν. Χάρη στην καλλιέργεια των ενστίκτων από την τηλεόραση του ριάλιτι, τα ξαναβρήκαμε όλα και μάλιστα με τη μορφή ηδονικών απολαύσεων.

Στις εποχές μάλιστα που το κοινωνικό κράτος συρρικνώνεται ακόμη και στις χώρες με την ισχυρότερη παράδοση, τις ευρωπαϊκές, το ριάλιτι να ΄ναι καλά. Εκμεταλλεύεται τα κενά του πολιτισμού με εμπορικό όφελος.

Έτσι, το «Σπίτι από την αρχή» προσέφερε το σπαραξικάρδιο θέαμα μιας μάνας εγκαταλελειμμένης από τον σύζυγο, με δυο αγοράκια ανήλικα, μια κόρη 20χρονη και μια γιαγιά βασανισμένη από τη ζωή να ζουν σε μια καλύβα, με διαλυμένα έπιπλα και σπασμένα κουφώματα.

Σαν να μην έφτανε το δικό τους δάκρυ για να συγκλονιστεί το φιλοθέαμον, ένας αφηγητής συμπλήρωνε τις σκηνές με μια παιδαριώδη παρλαπίπα, μιλώντας διαρκώς για τα σπασμένα παράθυρα που έφερναν κρύο και για τις δυστυχίες της οικογένειας. Όσο για τα παιδιά, χρησιμοποιήθηκαν από την αρχή έως το τέλος σαν τρυφερούληδες κράχτες της ίδιας τους της φτώχειας. Φρίκη! Όταν μάλιστα στάλθηκε η οικογένεια στο ξενοδοχείο (διαφημίστηκε και αυτό δεόντως) μέχρι να ετοιμαστεί το σπίτι, οι περιγραφές διέλυσαν κάθε ίχνος ανθρώπινης αξιοπρέπειας, καθώς μιλούσαν «γι΄ αυτούς τους ανθρώπους, που ξαφνικά απολάμβαναν όσα δεν είχαν ζήσει ποτέ τους», ενώ η κάμερα έδειχνε τον πιτσιρικά την ώρα που ομολογεί: «Τι ωραία που μας σερβίρουν πολλά φαγητά και όχι μόνο ένα και τρώμε και δεν πεινάμε!». Ράγισε καρδιές.

Αυτός είναι και ο στόχος. Να συγκλονιστούμε. Με άλλοθι, δυστυχώς, εκείνη ακριβώς τη φιλανθρωπία που κατήγγειλαν ο Καντ και ο Ρουσό, επειδή στην πραγματικότητα βασίζεται στην υποτίμηση του ευεργετούμενου.

Η «μαγική» παρέμβαση της ΤV

Είναι αλήθεια ότι η θέα τέτοιας ανάγκης, που ξαφνικά καλύπτεται με τη «μαγική» παρέμβαση της τηλεόρασης, σε κάνει για μια στιγμή να σκεφτείς ότι τα πιτσιρίκια και η ηλικιωμένη γυναίκα είχαν ένα ολοκαίνουργιο σπιτάκι.

Και αν το ωραίο χρώμα στους τοίχους, οι καναπέδες και η τηλεόραση με επίπεδη οθόνη ξαλαφρώνουν από τα βάσανα, τότε χαλάλι!

Όμως εκείνη η φωνή off στο τέλος, που επέμενε να περιγράφει το χρώμα του τοίχου στο ολοκαίνουργιο δωμάτιο της γιαγιάς, «παλ, φωτεινό, με ωραία κομψά έπιπλα και έναν διακριτικό πίνακα να κοσμεί το τοίχο», εμάς γιατί μας φάνηκε πως γελοιοποιεί όχι τη συγκεκριμένη, αλλά όλους τους πονεμένους του κόσμου, καθώς ξαφνικά όλες οι δυστυχίες γίνονταν μία, άρα μία και η θεραπεία:

«Σύγχρονες ηλεκτρικές συσκευές, πόρτα ασφαλείας και παλ χρωματισμοί στους τοίχους».
Φαινόμενα - ΝΕΑ