Οι τελευταίοι σαμουράι...

Κείμενο - φωτ: Ανδρονίκη Χριστοπούλου
Ενα ταξίδι στην Καμακούρα της Ιαπωνίας στα μέσα του Σεπτέμβρη για το ετήσιο φεστιβάλ του σίντο ναού Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου, όπου διεξάγεται το τελετουργικό ιππήλατης τοξοβολίας της σχολής της οικογένειας σαμουράι Ogasawara, το Yabusame. Κι έπειτα, στο σίντο ναό Τάντο στο νησί Χονσού, ακολουθώντας τους τοξοβόλους της σχολής
Ο Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου (Tsurugaoka Hachimangu) είναι ένας από τους σημαντικότερους ναούς του σίντο, της παλαιότερης θρησκείας της Ιαπωνίας, που έχει τις ρίζες της έχει στον αρχαίο ανιμισμό και κορυφή της τον αυτοκράτορα. Είναι ο ...

σημαντικότερος ναός της Καμακούρα, μιας παραλιακής πόλης κοντά στο Τόκιο, η οποία από το 1192 έως το 1334, την περίοδο «Καμακούρα» όπως λέγεται, ήταν πρωτεύουσα της Ιαπωνίας και οι πολλοί σίντο ναοί της και τα μοναστήρια ζεν την κάνουν εναλλακτικό προορισμό για ταξιδιώτες που δεν έχουν αρκετό χρόνο για να επισκεφθούν το Κιότο.

Η πρώτη μέρα του τριήμερου φεστιβάλ με βρήκε νωρίς το πρωί να περιμένω τους ιερείς του ναού στην παραλία της Καμακούρα, όπου θα ξεκινούσαν το φεστιβάλ με εξαγνισμό στη θάλασσα. Επειτα από σύντομη τελετή στην παραλία, έβγαλαν τα ρούχα τους και βούτηξαν για το πρωινό τελετουργικό μπάνιο. Νομίζοντας ότι απλώς θα βραχούν λίγο στα ρηχά, τους ακολούθησα στο νερό με τα ρούχα, προς μεγάλη τους έκπληξη, που κατέληξε σε δική μου απογοήτευση, καθώς οι ιερείς ξανοίχτηκαν στα βαθιά, αφήνοντάς με πίσω μισοβρεγμένη να προσπαθώ να τους φτάσω με τον τηλεφακό ενώ τα κύματα έπαιζαν με την ισορροπία μου. Αργότερα έμαθα ότι αυτή η «αφοσίωση» στη δουλειά μου ήταν ο λόγος που είχα τόση βοήθεια από τους ιερείς όσο φωτογράφιζα στις υπόλοιπες μέρες του φεστιβάλ. Μετά τον εξαγνισμό στο νερό της θάλασσας, οι ιερείς μετέφεραν φύκια στο ναό και το φεστιβάλ είχε πια ξεκινήσει.

Το βράδυ της ίδιας μέρας, μια μικρή προκαταρκτική τελετή στον κυρίως ναό προετοίμασε τους θεούς για τη μεγάλη τελετή της επομένης. Η δεύτερη μέρα ξεκίνησε στις 6 το πρωί, όταν οι τοξοβόλοι μαζεύτηκαν στο dojo (κτήριο όπου γίνονται μαθήματα αλλά και αγώνες ιαπωνικών πολεμικών τεχνών) του ναού για πρωινή εξάσκηση. Τα άλογα που χρησιμοποιούν στο Yabusame τα ιππεύουν για πρώτη φορά και ο λίγος χρόνος της εξάσκησης είναι για να τα συνηθίσουν και να μάθουν να τα ελέγχουν. Μέσα στις δύο πρωινές ώρες, οι τοξοβόλοι ίππευσαν με πειθαρχία και εσωτερική συγκέντρωση τα άλογα, μερικά από τα οποία έπρεπε να εξαναγκαστούν με σπρώξιμο προς τα πίσω για να μπουν στη στενή 250 μέτρων διαδρομή του Yabusame και να καλπάσουν με απίστευτη ταχύτητα, καθώς οι τοξοβόλοι ισορροπώντας πάνω τους μόνο με τα πόδια, σε στάση ελαφρώς όρθια, προσπαθούσαν να πετύχουν τους τρεις ξύλινους στόχους της διαδρομής. Η πρωινή εξάσκηση που θα επαναλαμβανόταν την επόμενη μέρα, τελείωσε με φροντίδα των αλόγων από τους ίδιους τους ιππείς, ως μέρος της εξοικείωσης που προσπαθούν να πετύχουν στο λίγο χρόνο που έχουν μαζί τους. Κάποιοι είχαν επιλέξει ακόμη και να κοιμηθούν σε δωμάτιο δίπλα στους στάβλους, για τον ίδιο λόγο.

Εξαγνισμός ιερέων στο θαλασσινό νερό Εξαγνισμός ιερέων στο θαλασσινό νερό Το μεσημέρι της δεύτερης μέρας, μετά την επίσημη τελετή στον κυρίως ναό, μια πομπή από ιερείς, τοξοβόλους και πιστούς ντυμένους με παραδοσιακά κοστούμια, που κουβαλούσαν στους ώμους τους τρεις φορητούς ναΐσκους, κατευθύνθηκε στο κέντρο της πόλης, όπου έκαναν τελετή αφιερώνοντας τρόφιμα και φρούτα στους θεούς με τελετουργικό χορό, από κοριτσάκια ντυμένα με πορτοκαλιές φορεσιές, και ευλογίες για τον κορυφαίο ιερέα του ναού. Γύρω κόσμος πολύς, ντόπιοι και τουρίστες παρακολουθούσαν και ακολούθησαν την πομπή καθώς επέστρεψε στο ναό. Καθ' όλη τη διάρκεια ο ήχος τυμπάνων από τοπικές μπάντες κρουστών γέμιζε τον αέρα.

Την τρίτη μέρα ο κόσμος που ήρθε να παρακολουθήσει το φεστιβάλ της Καμακούρα πολλαπλασιάστηκε. Από νωρίς είχαν λάβει θέσεις δίπλα στη διαδρομή του Yabusame και περίμεναν. Οι ιππείς, μετά τη δεύτερη μέρα εξάσκησης με τα υποταγμένα πλέον άλογα, φόρεσαν τις επίσημες κυνηγετικές φορεσιές εποχής Καμακούρα, με δέρματα ελαφιών που κάλυπταν το παντελόνι τους, και με τη συνοδεία επίσης παραδοσιακά ντυμένων ακολούθων και βοηθών πορεύτηκαν προς τον εξωτερικό ναό, όπου και θα έπαιρναν τις ευλογίες των ιερέων του ναού και θα μοιράζονταν μαζί τους λίγο ιερό σάκε. Ενας ντυμένος στα μπλε ιερέας στη μέση της διαδρομής έκανε μικρό τελετουργικό και αμέσως μετά οι ιππείς περπάτησαν τη διαδρομή με τα άλογά τους, προετοιμάζοντάς τα, αλλά και το κοινό, γι' αυτό που θα ακολουθούσε. Αφού οι δύο ελεγκτές στην αρχή και το τέλος της διαδρομής ύψωσαν αντίστοιχα κόκκινη και άσπρη βεντάλια, οι πρώτοι τρεις ιππείς, που αφιέρωναν τις βολές τους στις τρεις θεότητες του ναού, ξεχύθηκαν με γρήγορο καλπασμό στη στενή διαδρομή, εισπράττοντας χειροκροτήματα κάθε φορά που χτυπούσαν έναν στόχο. Ακολούθησαν οι υπόλοιποι τοξοβόλοι και κάθε φορά που ένα βέλος διέλυε έναν ξύλινο στόχο, οι θεατές εξέφραζαν τον ενθουσιασμό τους με επιφωνήματα θαυμασμού και χειροκροτήματα. Οταν τελείωσαν, το συναίσθημα που επικρατούσε γύρω αλλά και μέσα μου ήταν ότι όλα έγιναν τόσο γρήγορα που δεν πρόλαβα να δω ή να καταλάβω τι είχε συμβεί μπροστά μου. Αυτές οι λίγες στιγμές μέσα στις οποίες είχαν συμπυκνωθεί κι εκφραστεί 15 αιώνες παράδοσης, ήταν κάτι που ήθελα να ξαναζήσω.

Το Yabusame έχει τις ρίζες του στον 5ο αι. μ.Χ. και αναπτύχθηκε ως τελετουργικό ιππήλατης τοξοβολίας, για να ευχαριστήσει τους χιλιάδες θεούς που προστατεύουν την Ιαπωνία ώστε να ευλογήσουν τη γη, τους ανθρώπους και τις σοδειές τους. Αρχικά παρουσιαζόταν μόνο στον κλειστό κύκλο του παλατιού του Κιότο, ώσπου κατά τη διάρκεια της περιόδου Καμακούρα ο ιδρυτής του τωρινού ναού Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου, σαμουράι Minamoto Yoritomo, αποφάσισε να το υιοθετήσει ως μέρος των τελετουργιών που γίνονται κάθε χρόνο για να τιμήσουν τις θεότητες του ναού. Με τη βοήθεια του ζεν μοναχού Sayo (πραγματικό όνομα: Sato Yoshikio), πρώην πολεμιστή και γνώστη της ιππήλατης τοξοβολίας, οργάνωσε το Yabusame και για πρώτη φορά το έκανε ανοιχτό στο λαό. Από τότε το Yabusame εξαπλώθηκε και πλέον πολλοί ναοί το έχουν υιοθετήσει ως κομμάτι του τελετουργικού τους.

«Λευκή» τελετουργία «Λευκή» τελετουργία Υπάρχουν δύο διάσημες σχολές που διδάσκουν και οργανώνουν τελετές Yabusame. Η παλαιότερη λέγεται Takeda και είναι της οικογένειας που δίδασκε και οργάνωνε το Yabusame της αυτοκρατορικής αυλής και η άλλη σχολή είναι της παλαιάς οικογένειας σαμουράι Ogasawara που οργανώνει το Yabusame στο ναό Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου, αλλά και σε πολλούς άλλους ναούς της Ιαπωνίας.

Οι Ogasawara είναι απόγονοι της φατρίας Seiwa Genji και κατά την περίοδο Καμακούρα που η ιππήλατη τοξοβολία ήταν κομμάτι της στρατιωτικής εκπαίδευσης των σαμουράι, ο πρόγονός τους Ogasawara Nagakliyo, που τότε ήταν 26 χρόνων, έγινε προσωπικός δάσκαλος ιππήλατης τοξοβολίας και πολεμικών τεχνών του σογκούν Minamoto Yoritomo, διάσημου στρατιωτικού διοικητή του σογκουνάτου της Καμακούρα. Από τότε οι Ogasawara συνέχισαν να είναι προσωπικοί δάσκαλοι των σογκούν. Αργότερα κατά την περίοδο Εντο (1600-1867) κι ενώ τα δυτικού τύπου όπλα είχαν πλέον επικρατήσει στις πολεμικές επιχειρήσεις, η ιππήλατη τοξοβολία αναβίωσε από τον Ogasawara Heibei Tsuneharu (1666-1747) έπειτα από διαταγή του σογκούν Tokugawa Yoshimune (1684-1751). Καθώς εκείνη η περίοδος ήταν ειρηνική, η τοξοβολία, όπως και άλλες πολεμικές τέχνες ασκούνταν περισσότερο ως μέθοδοι προσωπικής ανάπτυξης και όχι ως στρατιωτική εκπαίδευση. Η τωρινή κεφαλή της οικογένειας είναι ο Ogasawara Kiyotada, ο οποίος με τη βοήθεια του γιου του Kiyomoto συνεχίζει να διδάσκει την αρχαία παράδοση.

Στις πολλές σχολές της οικογένειας, εκτός από κλασική και ιππήλατη τοξοβολία, οι μαθητές μαθαίνουν και τις αξίες και τον τρόπο συμπεριφοράς των σαμουράι, το λεγόμενο bushido. Μέσα στα περίπου 830 χρόνια διδασκαλίας, οι Ogasawara έχουν καταφέρει να διατηρήσουν ακέραια την αρχαία παράδοση γιατί η σχολή τους είναι μη κερδοσκοπική. «Θα ήταν δύσκολο να συνεχίζαμε να διδάσκουμε το γνήσιο στυλ αν βγάζαμε χρήματα από αυτό», λέει ο νεαρός Kiyomoto Ogasawara. Αυτό που είναι σημαντικό είναι το ήθος των μαθητών. Οποιοσδήποτε μπορεί να γίνει μαθητής στις σχολές Ogasawara, όπου τα μόνα χρήματα που πληρώνει είναι για τον εξοπλισμό και το ενοίκιο των χώρων, αλλά αν μέσα στον έναν χρόνο εκμάθησης κρίνουν ότι δεν πληροί τα κριτήρια ήθους και συμπεριφοράς της σχολής, μπορεί να του ζητηθεί να φύγει. Η ευγένεια και οι προσεγμένοι τρόποι των μαθητών που συνάντησα, επιβεβαίωσαν τα παραπάνω.

Το Yabusame μοιάζει με αγώνισμα, αλλά δεν αντιμετωπίζεται σαν τέτοιο από τους συμμετέχοντες. Δεν υπάρχουν έπαθλα. Αυτό που κερδίζουν είναι η εμπειρία της συμμετοχής και μέσα απ' αυτή, την εσωτερική και παγκόσμια ισορροπία που βιώνουν τις στιγμές του Yabusame.

Η διδασκαλία από τη σχολή Ogasawara των παραδόσεων τοξοβολίας, ιππασίας και τρόπου συμπεριφοράς, βασίζεται στη φιλοσοφία του γιν και του γιανγκ. Η φιλοσοφία γιν και γιανγκ (ιν-γιο στα ιαπωνικά) εισήχθη στην Ιαπωνία από την Κίνα και πριν από περίπου 1.400 χρόνια, στην περίοδο Heian (ειρήνη - ειρηνική περίοδος), έγινε σημαντικό θεμέλιο για τη μελέτη των φυσικών φαινομένων. Λεγόταν ότι το Σύμπαν έχει χτιστεί από το γιν και το γιανγκ, την αθέατη ισχυρή ανταλλαγή ενέργειας, αλλά και ισορροπία μεταξύ δύο αντίθετων δυνάμεων, για παράδειγμα του φωτός με τη σκιά, του συν και του πλην, του Ηλιου και της Σελήνης κ.ά. Ο θεμελιακός προσανατολισμός και τα μαθηματικά που προέκυψαν από τη φιλοσοφία γιν-γιανγκ επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό το σχεδιασμό των βελών και τον τρόπο οργάνωσης των τελετουργιών τοξοβολίας της σχολής Ogasawara. Η κραυγή «ιν-γιο» που αφήνουν λίγο πριν να φύγει το βέλος από το τόξο τους είναι η έκφραση της πίστης τους στην αρχή γιν-γιανγκ. Μέσω της κραυγής τους την ώρα του Yabusame λέγεται ότι το πνεύμα και η ψυχή τους επικοινωνούν με το Σύμπαν, δηλαδή το θείο.

Ολα δουλεύουν ρολόι κατά την αναβίωση του εθίμου Ολα δουλεύουν ρολόι κατά την αναβίωση του εθίμου Δεύτερη ευκαιρία

Η δεύτερη φορά που παρακολούθησα και φωτογράφισα το Yabusame ήρθε τον Νοέμβριο, στο σίντο ναό Τάντο (Tado) της επαρχίας Mie, στα νότια του νησιού Χονσού. Αυτή τη φορά ταξίδεψα και φιλοξενήθηκα στο ναό μαζί με τους τοξοβόλους της σχολής Ogasawara. Από την πρώτη στιγμή που φθάσαμε στο ναό ήταν φανερό ότι οι τρόποι επικοινωνίας ήταν διαφορετικοί από αυτούς της καθημερινότητας. Οι πρώτοι χαιρετισμοί προς τα μέλη, με καθιστές υποκλίσεις στο πάτωμα τατάμι των δωματίων του ναού, ακολουθήθηκαν από προσεγμένη συμπεριφορά καθ' όλη τη διάρκεια της παραμονής μου εκεί.

Οι συνεννοήσεις και οι διάφορες δραστηριότητες γίνονταν σε χαμηλό τόνο, χωρίς φλυαρίες και επικρατούσε η αίσθηση ότι ο καθένας ήταν συνεχώς συγκεντρωμένος στον εαυτό του.

Δειλά άρχισα να φωτογραφίζω κι ευτυχώς αισθάνθηκα ότι ήταν όλοι χαλαροί μαζί μου και χωρίς να μου δίνουν ιδιαίτερη σημασία με άφηναν να κινούμαι ελεύθερα. Ηταν σαν να με είχαν δεχτεί στην ομάδα τους και σιγά σιγά άρχισα να τους ανακαλύπτω. Το παρασκήνιο του Yabusame που εκτυλισσόταν μπροστά μου αποκάλυψε πως το τελικό αποτέλεσμα είναι προϊόν συνολικής δουλειάς ανθρώπων που έχουν αφιερώσει ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής τους σε αυτό. Ο Kiyomoto Ogasawara ήταν εκεί για να δώσει κατευθύνσεις και να έχει τον τελικό λόγο σε όποια πρωτοβουλία έπαιρναν.

Ο ναός Τάντο βρίσκεται στο βουνό Τάντο και η θεότητα που τιμάται εκεί είναι το ίδιο το βουνό. Το μέγεθος του ναού είναι μικρό αλλά η τοποθέτηση των κτηρίων μέσα στο δασώδες βουνό και δίπλα σε ποταμάκι, που είναι σαν να έρχεται μέσα από τα σπλάχνα του βουνού, το κάνουν πανέμορφο. Το φεστιβάλ που από το 1991 γίνεται εκεί στις 23 Νοεμβρίου έχει κεντρικό του άξονα το Yabusame και είναι μονοήμερο. Καθώς ο ναός είναι επαρχιακός, ο κόσμος που καταφτάνει να το παρακολουθήσει προέρχεται κυρίως από τις γύρω περιοχές και η ατμόσφαιρα είναι χαλαρή. Γι' αυτό οι τοξοβόλοι που παίρνουν μέρος στο Yabusame εκεί είναι αρκετά περισσότεροι απ' ό,τι σε άλλα μέρη και προέρχονται από παραρτήματα της σχολής Ogasawara σε όλη την Ιαπωνία.

Κατά τη διάρκεια του φεστιβάλ έχουν τη δυνατότητα να ασκηθούν στην ιππήλατη τοξοβολία με πραγματικά άλογα και να εφαρμόσουν όσα μαθαίνουν στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους που γίνεται σε μια ξύλινη κατασκευή προσομοίωσης αλόγου. Οι τοξοβόλοι που παίρνουν μέρος στο Yabusame θεωρούνται τυχεροί αν κατά τη διάρκεια ενός χρόνου μπορέσουν να εξασκηθούν 10 φορές με αληθινά άλογα.

Αυτό κάνει ακόμη πιο εντυπωσιακό το γεγονός ότι εκτός από το να κρατούν την ισσοροπία τους πάνω σε άλογα που ιππεύουν για πρώτη φορά, καθώς αυτά τρέχουν με 50 χλμ. την ώρα, μπορούν ταυτοχρόνως να στέλνουν τα βέλη τους στους στόχους.

Η εξάσκηση το απόγευμα της παραμονής και το πρωί της ημέρας του φεστιβάλ έδωσε τη δυνατότητα στον νεαρό Ogasawara να επιλέξει αυτούς που θα έπαιρναν τελικά μέρος στην τελετή του Yabusame. Οπως στο ναό Τσουρουγκαόκα Χατσιμάνγκου, έτσι κι εδώ οι τοξοβόλοι παραβρέθηκαν πρώτα σε μια τελετή με ιερείς του ναού, στην οποία συμμετείχαν οι τρεις πρώτοι ιππείς που αφιέρωσαν τις βολές τους στη θεότητα, ενώ οι υπόλοιποι παρέμειναν έξω από το ναό σε σχηματισμό.

Το τελετουργικό έχει εκτός από πειθαρχία και χρώμα Το τελετουργικό έχει εκτός από πειθαρχία και χρώμα Ακολούθησε το Yabusame με 24 ιππείς, οι οποίοι εντυπωσίασαν τους πολλούς θεατές που είχαν απλωθεί κατά μήκος της διαδρομής. Ο γρήγορος καλπασμός των αλόγων συνοδευόταν από τις δυνατές κραυγές «ιν-γιο» των αναβατών και ο ήχος των στόχων που έσπαζαν κάθε φορά που ένα βέλος τούς έβρισκε, ακολουθούνταν από τα χειροκροτήματα του κοινού. Οι τοξοβόλοι που κατάφεραν να χτυπήσουν και τους τρεις στόχους της διαδρομής τιμήθηκαν από τους ιερείς του ναού.

Με το τέλος της γιορτής και την αναχώρηση του κόσμου, στο βουνό Τάντο επικράτησε και πάλι ηρεμία, με κυρίαρχο τον ήχο του νερού που κυλούσε, κάποια βήματα ιερέων και πού και πού κραυγές μαϊμούδων του δάσους.

Οι τοξοβόλοι βρίσκονταν ήδη στο δρόμο της επιστροφής και μαζί τους κι εγώ, έχοντας ένα συναίσθημα ότι και πάλι κάτι λείπει, ότι κάτι περισσότερο θέλω να δω και να φωτογραφίσω σε σχέση με το Yabusame, κάτι περισσότερο να καταλάβω...

Μάλλον στο επόμενο ταξίδι.
Γεωτρόπιο από την Ελευθεροτυπία.