Ο Λεονάρντο και η απέραντη περιέργειά του...

Πρώτα εξαφανίζονται οι διαχωριστικές γραμμές από την εθνική οδό. Υστερα η ίδια η εθνική οδός. Σε κάθε διασταύρωση στην κοιλότητα κάποιου βράχου υπάρχει ένα πήλινο αγαλματίδιο της Παναγίας. Ελαιόδεντρα, κι άλλα ελαιόδεντρα, μια συκιά, μια κούνια που κρέμεται ορφανή. Στο Ανκιάνο, σε απόσταση μισής ώρας με τα πόδια από το Βίντσι, υπό την εποπτεία ενός ηλιακού ρολογιού που του έχουν κλέψει τους αριθμούς βρίσκεται το σπίτι στο οποίο λέγεται ότι γεννήθηκε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι.

Η γυναίκα που φυλάει το οίκημα δεν...

...έχει καμία αμφιβολία περί τούτου. Σε αυτό το συμπαγές κτίσμα με τα τρία δωμάτια όπου δεσπόζει το έμβλημα της οικογένειας- ένα λιοντάρι με περικεφαλαία πάνω σε μια ριγωτή ασπίδα- γεννήθηκε το 1452 ο διασημότερος καλλιτέχνης του κόσμου: νόθος γιος ενός συμβολαιογράφου και μιας χωριατοπούλας, αμφιφυλόφιλος, μοναχικός, χορτοφάγος και αριστερόχειρας, ζωγράφος, σχεδιαστής, σκηνογράφος, μηχανικός, ο πιο «φιλοπερίεργος άνθρωπος της ιστορίας», όπως τον χαρακτήρισε ένας από τους βιογράφους του, ο άνθρωπος που προτιμούσε την εμπειρία από τη θεωρία και ο οποίος έγραψε 6.000 σελίδες που για να τις διαβάσει κανείς πρέπει να χρησιμοποιήσει καθρέφτη. Το δυνατό σημείο του σπιτιού είναι το τοπίο που ξεχύνεται στους πρόποδες του Μόντε Αλμπάνο. Στο εσωτερικό του βρίσκεται ένας μικρός ταμπλάς με τη λίστα των βιβλίων που κοσμούσαν τη βιβλιοθήκη του δημιουργού: Τίτος Λίβιος, Πλίνιος, Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, Λουκιανός, Αγιος Αυγουστίνος, Οβίδιος, 75 τον αριθμό. Σήμερα, οποιοσδήποτε μαθητής λυκείου έχει στην κατοχή του πολύ περισσότερα. Η πληροφόρηση ωστόσο δεν ισοδυναμεί με γνώση. Ολόκληρο το Βίντσι, ένα χωριό 15.000

κατοίκων χτισμένο σε μια πλαγιά, έχει συνδέσει την ύπαρξή του με τον Λεονάρντο. Οι πιτσαρίες έχουν ονόματα από πίνακές του, μια βιβλιοθήκη είναι αφιερωμένη στη ζωή του και δύο μουσεία στο έργο του. Το παλαιότερο από αυτά στεγάζεται στο επιβλητικό φρούριο που δεσπόζει στην περιοχή και φιλοξενεί μια συλλογή από ξύλινες μηχανές που κατασκεύασε η ΙΒΜ σύμφωνα με τα σχέδιά του. Πώς να μη θαυμάσει κανείς αυτές τις δημιουργίες ενός οραματιστή: ένα ποδήλατο, ένα κανόνι, ένα δελταπλάνο, ένα σκάφανδρο.

Στην είσοδο, ένα χρονολόγιο συνοψίζει τον βίο και την πολιτεία μιας ιδιοφυΐας που έζησε το τέλος ενός κόσμου και τη γέννηση ενός άλλου, του δικού μας. Μόνο ο κατάλογος με τους συγχρόνους του αρκεί για να διαπιστώσει κανείς ότιη ζωή του εκτυλίχθηκε στη δίνη του κυκλώνα της Ιστορίας. Γεννήθηκε έναν χρόνο πριν από την άλωση της Κωνσταντινούπολης και σαράντα χρόνια πριν από την ανακάλυψη της Αμερικής και ανάμεσα σε αυτούς που έζησαν στην εποχή του συγκαταλέγονται ο Χριστόφορος Κολόμβος, ο Γουτεμβέργιος, ο Μακιαβέλι, ο Λούθηρος και ο Ερασμος. Και φυσικά οι μεγάλοι του αντίπαλοι, ο Ραφαήλ και ο Μιχαήλ Αγγελος, που ζωγράφισε τον θόλο της Καπέλα Σιξτίνα, με επιφάνεια σχεδόν 800 τετραγωνικών μέτρων, μέσα σε τέσσερα χρόνια, όσα ακριβώς χρειάστηκε και ο ίδιος για να ζωγραφίσει την Τζιοκόντα σε μια τάβλα από μαύρη λεύκη διαστάσεων 73 εκ. Χ 53 εκ. που δεσπόζει στο Λούβρο από το 1797. Ο Μιχαήλ Αγγελος είναι θαμμένος στην περίλαμπρη εκκλησία Σάντα Κρότσε της Φλωρεντίας, ο Ραφαήλ στο ίδιο το Πάνθεον του Αγρίππα στη Ρώμη, πλάι στους βασιλείς της Ιταλίας. Ποτέ ως σήμερα δεν επιβεβαιώθηκε σε ποιο σημείο της Γαλλίας έχει θαφτεί ο δημιουργός του Μυστικού Δείπνου, αλλά όταν η Γουόρνερ αποφάσισε ότι τα Χελωνονιντζάκια θα έπαιρναν τα ονόματά τους από τέσσερις ιδιοφυΐες της Αναγέννησης αποφάσισε και ότι αρχηγός της ομάδας θα είναι ο Λεονάρντο.

Το φρούριο του Βίντσι, που στεγάζει και τη λιτή εκκλησία στην οποία βαφτίστηκε ο δημιουργός, κατακλύζεται από ορδές επισκεπτών, οι οποίοι κινούνται ομαδικά σαν κοπάδι ψαριών και φωτογραφίζονται στην πλατεία που εγκαινίασε πέρυσι ο Μίμο Παλαντίνο. Ο χώρος αυτός, με ανισόπεδο πάτωμα και γεμάτος καλλιτέχνες, μοιάζει να σχεδιάστηκε με σκοπό να κάνει τους τουρίστες να ανοίξουν το μυαλό τους. Η εκδίκηση ενός μεταμοντέρνου συνταξιούχου πρόωρα συνταξιοδοτημένου, ο οποίος ασπάστηκε το δόγμα της αποδόμησης. Λες και ο Μικέλ Μπαρσελό και η Ζάχα Χαντίντ αποφάσισαν να δουλέψουν από κοινού ύστερα από ένα βράδυ τρελού ξεφαντώματος. Από την άλλη, μια ταμπέλα μάς προειδοποιεί ότι πατάμε σε ένα έργο τέχνης που απαιτεί «σεβασμό και προσοχή».

Σε αυτό το ιδιότυπο λούνα παρκ για τους μανιώδεις λάτρεις των μύθων έχει την έδρα του και το Μuseo Ιdeale Leonardiano, το μοναδικό μουσείο στον κόσμο αποκλειστικά αφιερωμένο στον Λεονάρντο. Ιδιοκτήτης και διευθυντής του είναι ο Αλεσάντρο Βετσόζι, ένας από τους κύριους μελετητές του καλλιτέχνη από την Τοσκάνη. Ο Βετσόζι- άρτι αφιχθείς από την Αμπουάζ, το μέρος όπου πέθανε ο Ντα Βίντσι το 1519- είναι ο άνθρωπος που επιχείρησε να φέρει πίσω στην Ιταλία τον Κώδικα Λέισεστερμ, όταν αυτός βγήκε σε δημοπρασία. Τον πρόλαβε ο Μπιλ Γκέιτς με 31 εκατ. δολάρια. Στο σπίτι στο Ανκιάνο υπάρχει μια φωτογραφία που απεικονίζει τον διανοούμενο δίπλα στον κάπο της Μicrosoft. Δεν τραβήχτηκε στο Σιάτλ ούτε στη Φλωρεντία αλλά στο Τόκιο. Ο Λεονάρντο είναι μύθος στην Ιαπωνία. Εκεί ταξίδεψε η Τζιοκόντα το 1974 και εκεί μεταφέρθηκε τον περασμένο Μάρτιο ο Ευαγγελισμός που εκτίθεται μόνιμα στο Ουφίτσι. Ο Βετσόζι αντιτάχθηκε στη μεταφορά αυτή, την οποία το υπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας χαρακτήρισε «αναγκαία θυσία». «Εξέθεσαν τον πίνακα για τρεις μήνες» αναφέρει ο διευθυντής του Μuseo Ιdeale «και δήλωσαν ότι τον έβλεπαν 10.000 επισκέπτες την ημέρα, πράγμα που ισοδυναμεί με τρία δευτερόλεπτα ανά άτομο. Κανείς δεν πρόκειται να με πείσει ότι αυτό είναι πολιτισμός». Φυσικά, ο ιστορικός έχει διαβάσει τον Κώδικα Ντα Βίντσι που, όπως λέει, είναι γεμάτος χοντράδες: «Το πρόβλημα όμως δεν είναι ότι ένα μυθιστόρημα έχει λάθη, αλλά ότι αυτό συμβαίνει και με βιβλία Ιστορίας. Επί παραδείγματι, ο Λεονάρντο γεννήθηκε εδώ και όχι στο σπίτι στο Ανκιάνο, το οποίο αγόρασε ο πατέρας του όταν εκείνος ήταν 30 χρόνων».

Σ ύμφωνα με τον Αλεσάντρο Βετσόζι, ο οποίος προώθησε την κυκλοφορία του μανιφέστου Να σώσουμε τον Λεονάρντο, ο καλλιτέχνης από το Βίντσι είναι ένας πρωτοπόρος «γιατί θέλησε να αλλάξει τον κόσμο». Επιπλέον, ήταν αυτός που οδήγησε ακόμη παραπέρα την πολυδιάστατη και πολύπλευρη περιπλοκότητα των μεγάλων μυαλών της Αναγέννησης. «Στις μηχανικές του κατασκευές βρίσκεται ο ζωγράφος, καθώς και αντίστροφα, κάτι που δεν συμβαίνει με άλλους καλλιτέχνες. Κανείς δεν σχεδίαζε όπως αυτός». Ο Βετσόζι, αποφασισμένος να εμποδίσει τον μύθο να κατασπαράξει τον δημιουργό, δεν διστάζει να επισημάνει δύο ανθρώπους, τους οποίους χωρίζει σχεδόν ένας αιώνας, που συνέβαλαν όσο λίγοι στην ανάδειξη του Λεονάρντο ντα Βίντσι σε παγκόσμιο είδωλο και τον κατέστησαν βορά κάθε πιθανής συνωμοσιολογίας: τον Βιντσέντσο Περούτζια και τον Νταν Μπράουν, του οποίου το μυθιστόρημα τροφοδότησε πρόσφατα τη μυθολογία γύρω από τον καλλιτέχνη. Από τη στιγμή που εκδόθηκε, το 2003, πούλησε 40 εκατομμύρια αντίτυπα σε ολόκληρο τον πλανήτη. Δικαίως στην ιταλική του μετάφραση το βιβλίο, το οποίο πουλιέται στον σταθμό του τρένου στο Εμπολι, κοντά στο Βίντσι, χαρακτηρίζεται «η μεγαλύτερη εκδοτική επιτυχία όλων των εποχών». Πριν όμως από τον αμερικανό μυθιστοριογράφο ένας 30χρονος ζωγράφος ονόματι Βιντσέ ντσο Περούτζια έθεσε τελεσίδικα την Τζιοκόντα στο επίκεντρο της προσοχής. Τα ξημερώματα της 21ης Αυγούστου του 1911 ο Περούτζια, ο οποίος είχε εργαστεί στο Λούβρο, μπήκε στο μουσείο. Ηταν Δευτέρα, ημέρα αργίας για τα μουσεία. Κατευθύνθηκε προς την αίθουσα της Μόνα Λίζα, ενός πίνακα με διαστάσεις μικρότερες από εκείνες μιας εφημερίδας διπλάσιας σε μέγεθος από την κανονική, έβγαλε τον πίνακα από το πλαίσιο και έφυγε παίρνοντάς τον μαζί του.

Η Τζιοκόντα « περιοδεύει»

Από το Παρίσι, μια πόλη που στα τέλη του 19ου αι. διέθετε 37 εφημερίδες, η είδηση εξαπλώθηκε σε ολόκληρο τον πλανήτη. Υστερα από μία εβδομάδα κατά την οποία το Λούβρο παρέμεινε κλειστό, άρχισαν να σχηματίζονται ουρές επισκεπτών για να δουν τον άδειο τοίχο όπου πριν κρεμόταν ο πίνακας. Ανάμεσα στους υπόπτους για την κλοπή ήταν ο Πικάσο και ο Απολινέρ, ο οποίος κατέληξε να περάσει ένα διάστημα στη φυλακή. Ενόσω ο κλέφτης ταξίδευε ανά την Ευρώπη προσπαθώντας να πουλήσει τη λεία του σε εμπόρους που τον περνούσαν για τρελό, ο Τύπος ανέσυρε από τη λήθη τη βιογραφία του Λεονάρντο γραμμένη από τον Βαζάρι τον 16ο αι. και έκανε λόγο για το αινιγματικό χαμόγελο που ήταν η ρίζα του ρομαντικού μύθου της μοιραίας γυναίκας που απεικόνιζε εκείνο το πρόσωπο χωρίς φρύδια. Δεν είχαν εμφανιστεί ακόμη το μουστάκι που της ζωγράφισε ο Μαρσέλ Ντυσάν, το ρηξικέλευθο δοκίμιο που έγραψε γι΄ αυτήν ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, τα τραγούδια του Νατ Κινγκ Κόουλ, του Ελτον Τζον και του Μπομπ Ντίλαν και η οδοντοστοιχία της Τζούλια Ρόμπερτς, παρ΄ όλα αυτά η Μόνα Λίζα είχε καθιερωθεί ήδη και για πάντα ως ο διασημότερος πίνακας του κόσμου.

Δύο χρόνια μετά την κλοπή, ο Περούτζια ταξίδεψε με τρένο στην Ιταλία και έμεινε στο μικρό ξενοδοχείο Τρίπολη, λίγα μόλις βήματα από τον σταθμό Σάντα Μαρία Νοβέλα. Τον πίνακα τον κουβαλούσε σε ένα κουτί. Οταν επιχείρησε να τον πουλήσει σε έναν αντικέρ- «να τον επιστρέψει στην Ιταλία» όπως ισχυρίστηκε ο ίδιος-, τον συνέλαβαν. Καταδικάστηκε σε φυλάκιση ενός χρόνου και δεκαπέντε ημερών.

Ο Φιλίππο Ματεΐνι είναι σήμερα ο ιδιοκτήτης του παλιού Τρίπολη, το οποίο πλέον ονομάζεται, αλίμονο, Ξενοδοχείο Λα Τζιοκόντα. Πίσω από τον πάγκο της ρεσεψιόν και κάτω από ένα αντίγραφο της προστάτιδάς του ο Ματεΐνι διατυπώνει την εξής θεωρία: «Ηταν κλοπή κατά παραγγελία. Αυτό το ξενοδοχείο ήταν πανδοχείο για προσκυνητές, χτισμένο κολλητά σε ένα μοναστήρι. Επιπλέον, η γυναίκα που πόζαρε για τον πίνακα είναι θαμμένη εδώ κοντά. Η Εκκλησία πάντα περιτριγύριζε τον Λεονάρντο». Αλλος ένας αναγνώστης του Νταν Μπράουν; Το βέβαιο είναι πάντως ότι ένας ιταλός μελετητής ανακάλυψε πρόσφατα πως στη Βία ντέλα Στούφα, στο μοναστήρι της Σάντα Ούρσουλα, θάφτηκε σε ηλικία 63 χρόνων η Μόνα (υποκοριστικό του Μαντόνα) Λίζα Τζεραρντίνι. Το κτίριο είναι σήμερα ακατοίκητο και ο δρόμος είναι γεμάτος μαγαζιά που χρησιμοποιούν οι πωλητές σουβενίρ που κατακλύζουν καθημερινά τα περίχωρα της εκκλησίας του Σαν Λορέντσο. Παρά τον ήλιο της Τοσκάνης ο δρόμος είναι τόσο γκριζωπός όσο κι εκείνος της Σγκουάτσα, στην άλλη πλευρά του Αρνο, ένα δρομάκι όπου μετά βίας χωράει ένα stop και στο οποίο λέγεται ότι γεννήθηκε η Τζιοκόντα. Λίγη χλιδή για τη βασίλισσα του πάρτι. Υπό αυτές τις συνθήκες ο Φάμπιο Καναβάρο, που διαφημίζει ρούχα σε μια αφίσα στο μέγεθος του Δαβίδ του Μιχαήλ Αγγελου, είναι σκληρός ανταγωνιστής.

Αντίθετα, στην κοιλάδα του Κιάντι, στο Βινιαμάτσο, η μεγαλοπρεπής αναγεννησιακή έπαυλη που ανήκε στην οικογένεια Τζεραρντίνι λούζεται στο φως. Στον προθάλαμο υπάρχει μια μικρή φωτογραφία του Κένεθ Μπράνα, ο οποίος γύρισε εκεί την ταινία Πολύ κακό για το τίποτα. Αν και έκτοτε η έπαυλη γνωρίζει άνθηση ως πολυτελής εξοχική κατοικία, το Βινιαμάτσο ασχολείται κυρίως με την παραγωγή κρασιού: 240.000 μπουκάλια τον χρόνο. Το 2006 ήταν εξαιρετική χρονιά. Αυτό διατείνεται ο Σάντρο Κεκούκι, ο υπεύθυνος της έπαυλης, καθώς μαγειρεύει ραβιόλι με πέστο και «κοτόπουλο του κυνηγού». «Οι Τζεραρντίνι» λέει «χρέωναν διόδια στους ταξιδιώτες με προορισμό τη Σιένα, αλλά πτώχευσαν όταν οι Μέδικοι τους πήραν την επιχείρηση. Γι΄ αυτό, το πορτρέτο το παρήγγειλε ο Φραντσέσκο ντελ Τζιοκόντο, σύζυγος της Λίζας, ο οποίος εμπορευόταν μετάξι». Η Τζιοκόντα ήταν 24 χρόνων και μητέρα τριών παιδιών, όταν ο Λεονάρντο άρχισε να φιλοτεχνεί το πορτρέτο της, το 1503. Τον περασμένο χρόνο, μάλιστα, μια αναλυτική εξέταση με υπέρυθρες ακτίνες στον πίνακα, ο οποίος δεν έχει αναπαλαιωθεί ποτέ σε αυτό το διάστημα των 500 χρόνων, αποκάλυψε το πέπλο από κρέπι που φορούσαν οι έγκυοι εκείνη την εποχή. Ο Βαζάρι λέει ότι ο Λεονάρντο, πιστός στη συνήθειά του να αφήνει τα πράγματα στη μέση, εγκατέλειψε το πορτρέτο το 1507. Αλλοι υποστηρίζουν ότι συνέχισε να το δουλεύει ως τον θάνατό του στην αυλή του βασιλιά της Γαλλίας. Το θέμα είναι πως το έργο δεν παραδόθηκε ποτέ στον πελάτη. Αλλο ένα αίνιγμα που περιβάλλει τη φιγούρα, στην οποία κάθε εποχή προσέδιδε τη δική της εκδοχή: από ερωμένη του Τζουλιάνο των Μεδίκων ως αυτοπροσωπογραφία του ίδιου του ζωγράφου.

Για κάποιους άλλους μάλιστα το τοπίο που φαίνεται από τη βεράντα του Βινιαμάτσο είναι εκείνο που απεικονίζεται στο φόντο του διάσημου πορτρέτου, αλλά ο Κεκούκι προτιμά να είναι πιο συγκρατημένος: «Στον πίνακα φαίνεται μια γέφυρα που ποτέ δεν υπήρξε εδώ. Θα μπορούσε να είναι κοντά στο Αρέτσο. Αυτό που όντως ζωγράφισε ο Λεονάρντο είναι εκείνο εκεί το ξωκλήσι» λέει δείχνοντας στην άλλη πλευρά της κοιλάδας τη Σάντα Μαρία ντε λας Νιέβες. «Αυτό το σπίτι, που τώρα ανήκει σε έναν δικηγόρο από τη Ρώμη» συνεχίζει «πέρασε από τους Τζεραρντίνι στα ξαδέλφια τους, τους Τζεράρντι, οι οποίοι έφυγαν τελικά για την Ιρλανδία. Εκεί αναπροσάρμοσαν το επίθετό τους σε Φιτζέραλντ (το οποίο κατά λέξη σημαίνει “γιος του Τζεράρντι”). Με το πέρασμα των χρόνων μετανάστευσαν στις ΗΠΑ. Πράγματι ο Γκίντο, ο κηπουρός του οποίου οι παππούδες δούλευαν ήδη εδώ, θυμάται την Τζάκι Κένεντι να επισκέπτεται το σπίτι».

Κ αι για να κλείσει ο κύκλος, η ίδια η Τζάκι προσέθεσε ένα ακόμη κεφάλαιο στην αγάπη του κόσμου για τον πίνακα, όταν πέτυχε τη μεταφορά του στη Νέα Υόρκη και στην Ουάσιγκτον το 1963. Συνολικός χρόνος έκθεσης: δύο μήνες. 1.600.000 επισκέπτες. Τέσσερα δευτερόλεπτα ανά άτομο. Το ενδιαφέρον για την Τζιοκόντα παραμένει αμείωτο ως σήμερα. Το επόμενο φθινόπωρο τρεις διαφορετικοί οίκοι πρόκειται να εκδώσουν στην Ισπανία από ένα βιβλίο ο καθένας, αποκλειστικά αφιερωμένο σε αυτήν. Πριν από λίγο καιρό ο «Νew Υorker» δημοσίευσε ένα κόμικ που έδειχνε ένα ζευγάρι να μπαίνει τρέχοντας στο παρισινό μουσείο και να ρωτάει έναν φύλακα: «Από πού πάνε για τη Μόνα Λίζα; Εχουμε διπλοπαρκάρει». Πρόκειται για αστείο, αλλά θα μπορούσε να είναι πραγματικό περιστατικό. Κάποια ημέρα του Φεβρουαρίου του 2000 το Λούβρο αποφάσισε να κάνει μια δημοσκόπηση στα γκισέ πληροφοριών. Η δεύτερη πιο επαναλαμβανόμενη ερώτηση ήταν: «Πού είμαι;». Η πρώτη με διαφορά ήταν: «Πού βρίσκεται η Τζιοκόντα;».

ΤΑΞΙΔΙΩΤΙΚΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ: ΜΟΝΑ ΛΙΖΑ, ΚΟΚΚΙΝΟ ΠΑΛΑΙΩΜΕΝΟ ΚΡΑΣΙ

Για μεγάλο μέρος της ζωής του ο Λεονάρντο ντα Βίντσι ήταν λιγότερο αναγνωρισμένος ως ζωγράφος απ΄ ό,τι ως μηχανικός και «κύριος των υδάτων». Ως εκ τούτου, μια από τις πιο σοβαρές και μεγαλεπήβολες δουλειές που του είχαν ανατεθεί ήταν και η εκτροπή του ποταμού Αρνο, έτσι ώστε να καταλήγει από τη Φλωρεντία στη θάλασσα χωρίς να περνάει μέσα από την Πίζα, αντίπαλη πόλη της πρωτεύουσας των Μεδίκων. Για να φτάσετε στο Βίντσι ο καλύτερος τρόπος είναι να πάρετε από τον σταθμό της Σάντα Μαρία Νοβέλα στη Φλωρεντία το τρένο, το οποίο, ακολουθώντας μια διαδρομή παράλληλα προς το ποτάμι, ενώνει τις δύο πόλεις. Υστερα από μισή ώρα ταξίδι προς τα δυτικά πρέπει να κατέβετε στο Εμπολι και να πάρετε το λεωφορείο που θα σας μεταφέρει στο γενέθλιο χωριό του καλλιτέχνη. Οσοι θέλουν να επισκεφθούν το Ανκιάνο έχουν μπροστά τους μισή ώρα επιπλέον. Αυτή τη φορά με τα πόδια. Για να επισκεφθείτε το Βινιαμάτσο πρέπει να ακολουθήσετε τη νότια διαδρομή προς μια άλλη πρώην αντίπαλη πόλη, τη Σιένα. Αφήνετε πίσω σας τον αυτοκινητόδρομο και παίρνετε την παλιά εθνική οδό που φτάνει ως το Γκρέβε ιν Κιάντι διασχίζοντας ένα τοπίο με δάση και αμπέλια με μοναδική παραφωνία κάποιες εγκαταστάσεις τσιμεντοποιίας και ένα περιποιημένο αμερικανικό νεκροταφείο του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Ανάμεσα στην πρωτεύουσα της επαρχίας και στο Λάμολε, σε υψόμετρο 2.000 μ., η έπαυλη της οικογένειας της Τζιοκόντα μοιάζει να έχει παραμείνει στην Αναγέννηση. Το παλαιωμένοκιάντιπου παράγει η αγροικία ονομάζεται, φυσικά, Μόνα Λίζα.
(από το ΒΗΜΑ)